Nadežda Petrović, „Ksenija Atanasijević“, 1912.
Formiran oprezno, sporo, među svesnim ženama raznih naroda, razvijan usporeno, u posebnim udruženjima, nepovezanim među sobom, po nekad kompromitovan preteranostima i izgredima, na kojem je stavljena etiketa borbe za prava žene, feminizam predstavlja danas jednu tesnu celinu, jednu jaku vezu ujedinjenja i udruživanja svih pojedinačnih izvojevanih težnja za oslobođenje žene. može se reći da su u sadašnjosti osnove ideologije feminizma jasno ocrtane, i da je delatnost feminizma pravilno orijentisana ka zadobijanju neospornih prava žene, i osiguravanju neophodnih uslova za život ne samo žene, nego, posredno i čitavih naroda. Tako je pokret žena da podignu svoj položaj u društvu i državi, sad kompaktan i temeljan, i sa njime se mora računati kao sa jednom značajnom i izrađenom činjenicom.
Na duboko moralnim temeljima nazidani su feministički zahtevi i težnje. U tome smislu može se s pravom reći da je feminizam jedan eminentno idealistički pravac. Polazna tačka njegova jeste verovanje u neprikosnovenost ličnosti, u njeno apsolutno pravo na slobodu i obezbeđenje svih potreba za njeno razvijanje. Iz toga izlazi, kao nužna logička posledica, pobijanje, teorisko i praktično, grube apsurdnosti ukorenjenoga verovanja da jedan pol ima, po samoj prirodi, preimućstvo nad drugim polom. Tu su apsurdnost žene gorko osetile, sa svim složenim posledicama što su iz toga proizlazile, i izazivale zapostavljanje žene u opšte, i, posebno, žene kao majke, i remetile normalni razvoj detetu i čitavim mladim naraštajima. metode vladanja čovekovog u porodici pokazale su se problematične, kao i sve metode nasilja; otuda je došao do izraza zahtev da žena mora biti potpuno ravnopravan član porodice, jer je na njoj direktiva za stvaranjem duhovno i telesno krepkoga podmlatka. Ali metoda isključivog vladanja čovekovog u socijalnom i državnom životu pokazala se, isto tako, nedovoljnom. Time što je iz stvaranja za društvo i državu bio isključen čitav jedan, svakako duševniji i osetljiviji rod, ostao je neiskorišćen veliki jedan deo snage čovečanstva. A kao rezultati rada ljudi stvorene su socijalne nepravde i necelishodnosti svih vrsta, i ružna politička trvenja i njeni, na žalost, skoro poglavito amoralni pravci. opet se osetila potreba da se društveni i politički život ispuni boljim težnjama i strujama koje će imati više moralne vrednosti i sigurnog altruističkog oslonca. Prirodno je da se za ostvarenja toga morala uzeti u obzir ona zanemarena stvaralačka snaga – snaga žena.
To je bilo neophodno u toliko pre, što su žene došle do izrazitije svesti nego ljudi o potrebi poboljšanja čitavog kulturnoga života. naime žene su ispunile svoje feminističke programe visoko čovečnim ciljevima: ostvarivanjem slobode individuuma koji je, kao takav, svet, zaštitom žene u svim njenim funkcijama, osiguravanjem bezizuzetno svakoga deteta, uvođenjem pacifizma, na mesto političkih konflikata krvavih posledica, jednom reči, moralnim osvežavanjem, podizanjem i preporodom nivoa društva i svih njegovih odnosa. Zacelo jedan program koji služi na čast ženama. ne svima, razume se, – jer najveća prepreka oslobođenju žena dolazi od neprobuđenih žena, od onih koje su indiferentne prema podizanju sopstvenog duha i položaja. ne ni onima što u pouzdano krepljenje feminizma unose pometnje iz suvišne egoističnosti, iz nesposobnosti da zanemare sebe radi ideje (one, u isto doba, svojim postupcima daju neprijateljima feminizma u ruke argumenat, da su žene nesposobne za saglasnu delatnost, i, kao takve, nezrele za jedan tako ozbiljan rad kao što je onaj koga su preduzele). Ali, nesumnjivo, velika i večna zasluga pripada energičnim i smopregornim pionerkama za stvaranje jednoga boljega društva i nezavisnije ličnosti nego što su oni u sadašnjosti. Te žene – borci izgradile su sadržinu svoga rada, realizirale jedan deo njen, upravljen, većinom, humanim i socijalnim smerovima, i pripremile sve da ostvare (u zemljama gde već nije ostvaren) i drugi, veći deo, u koji, pre svega, spada sa teškom borbom skopčano zadobijanje političkih prava. U svemu tome, pokazale su one veći etički smisao i sigurniju sposobnost za jednu čovečnu orientaciju nego ljudi. načini koje su žene upotrebljavale za ostvarivanje svojih težnji bili su ispravni, često i izvrsni, zbog toga što se eminentni zadatak istinskoga podizanja društva i života ne može realizirati ni jednom metodom sumnjive etičnosti.
Iz ovih teoriskih rasmatranja bilo bi naivno izvesti zaključak da se celo čovečanstvo sastoji iz dva roda, od kojih je jedan jednostavno crn, a drugi jednostavno beo. U istini oba roda obdarena su skoro podjednakim etičkim mogućnostima. Ali fakt je da žene, kao osetljivije i utančanije, pre umeju da postanu svesne tih mogućnosti, da ih podstaknu i održe kao jednu aktivnu moć. U vezi s time, pokret najprobuđenijih među ženama svih naroda, duboko ozbiljan i po suštini, i po zamahu, postavljen je na besprekorno moralne principe, i upućen je moralnim putevima svome velikome etičkome cilju, potpunome oslobođenju ženine ličnosti, a, preko toga, omogućavanju plemenitijih i normalnijih uslova za orijentaciju svakog ljudskog individuuma.
Izvor: Ženski pokret, 1. mart 1927, str. 1.
