Osam dana u Jerusalimu [dan prvi]

„Obradovah se kad mi rekoše: hajdemo u dom Gospodnji!
Evo, stoje noge naše na vratima tvojim, Jerusalime!“
(Psalam 122, 1-2)

[I]

Probudih se tačno iznad Tel-Aviva, a pogled kroz minijaturno prozorsko okno davao je prilično interesantan prizor. Jarko sunce obasjavalo je jasno izdeljene blokove zgradai skoro savršeno uređene plantaže i autoputeve. Podamnom se pružala jedna sređena zemlja sa mediteransko-pustinjskim pejsažom. Od aerodroma Ben-Gurion do Jerusalima vožnja je trajala manje od jednog časa. Želeći da iskoristim i prvo popodne po dolasku, brzo smestih stvari u institutu gde sam bio smešten i uputih se ka starom gradu.

„Pet šekela!“ reče vozač tzv. „palestinskog autobusa“ i naplati kartu do starog grada. Već tokom samog prilaza stanici pažnju mi privukoše moćne zidine Jerusalima koje sa svih strana opasuju njegovo staro jezgro. Današnji zid je, zapravo, iz otomanskog perioda (16. vek) i od tada je, uprkos brojnim ratovima, ostao prilično dobro očuvan. Ipak, burna istorija grada može se čitati i kroz ožiljke na njegovim starijim zidinama, sada skoro sasvim urušenih, ali mestimično prepoznatljivim.

Nakon prolaza kroz Džafa kapiju sa desne strane uzdižu se tri Irodove kule podignute da čuvaju grad i njegovu palatu na Sionu. Nakon rušenja Jerusalima od strane Rimske imperije 70. godine po Hristu, citadela je služila kao rimska kasarna, te zato nije uništena. Uostalom, sam pogled na kule trebalo je da pokaže kako je rimska vojska uspela da savlada i takvu prepreku. Oko citadele su se vremenom formirale judejska i jermenska četvrt.

Put me je vodio je levo ka ulici Jerusalimske patrijaršije. Pomalo skrivena, u uskoj jerusalimskoj uličici otkrivala je samo svoj ulaz koji je bio označen zastavom sa čuvenim simbolom slova fi i taf. Oba slova deo su akronima Filekos Tafos što znači Čuvari Groba (Gospodnjeg). To je znak koji se može prepoznati na svim pravoslavnim manastirima i crkvama koji joj pripadaju.

Međutim, cilj te večeri vodio je do Crkve Groba Gospodnjeg, a već od samog ulaska u nju zastaje dah. Sa desne strane ulaza nalaze se stepenice koje vode na Golgotu, tačnije u paraklis izgrađen na steni Raspeća, a ispod nje se nalazi Adamova kapela. U podnožju Golgote, tačno naspram ulaza nalazi se Ploča pomazanja, mesto gde je Hristos pomazan i povijen nakon Stradanja. Ispred svake svetinje stoje redovi hodočasnika kako bi ih celivali, a najveći je pred Crkvom Sv. Groba, omanjom građevinom iznad Hristovog groba na samo tridesetak metara od Ploče pomazanja koja se često naziva „kuvuklija“. Na samoj Ploči pomazanja vernici stavljaju krstove, ikone i bočice sa uljem.

Arheološka iskopavanja ispod crkve pokazala su da je tu zaista bilo groblje i da je centar grada tada bio pomeren ka Sionu, dakle ka današnjeg južnom delu starog grada, a ovaj deo je bio van grada, groblje i stratište razbojnika. Iako je mesto danas neprepoznatljivo, nema sumnje da je u pitanju autentično mesto stradanja, pomazanja i Groba.

Sve ove svetinje nekada su bile raspoređene u više manjih crkava, a danas su deo celovitog zdanja izdeljenog na veće crkve i paraklise. Ovaj ogroman kompleks deli više hrišćanskih zajednica: Jerusalimska patrijaršija kojoj i pripada paraklis iznad Sv. Groba, Jermenska, Gruzijska, Etiopska, Koptska, Rimokatolička crkva i druge. Dogovor kome tačno šta pripada, kada i gde će se tačno služiti službe, kuda će litije ići, a da jedni drugima ne smetaju, postignut je dugim istorijskim procesom.

Prve crkve na ovim svetim mestima podigao je car Konstantin i to jednu baziliku, rotondu nad Grobom i ograđeno dvorište koje ih povezuje. Bila je zapaljena tokom persijske invazije, ali ne i srušena. Tokom prvih islamskih osvajanja Jerusalima, zahvaljujući kalifu Omaru koji je poštovao ove svetinje, nije bila rušena. Uprkos zemljotresima i drugim nedaćama crkva je odolevala vremenu, ali u periodu konzervativnih muslimanskih vladara iz fatimidske dinastije, sravnjena je sa zemljom (11. v). Prvi potezi obnove krenuli su tokom vladavine Konstantina Monomaha, a završeni su tek 1149. za vreme krstaša. Sadašnji izgled kompleksa sa svojim lukovima i materijalima odaje arhitekturu 12. veka. Uprkos rušenju, ovaj prostor je i dalje, nekako, zamrznut u vremenu.

Pristigao sam prilično kasno u Crkvu, te je broj hodočasnika koji su dolazili u organizovanim turama počeo naglo da opada. Trenutak osame pred samo zatvaranje Crkve bio je tako spokojan i dragocen. U paraklisu pred Golgotskom stenom ostalo je nekoliko ljudi. Iznad same stene stajao je krst, a paraklis sa freskopisom osvetljavali su žišci kandila. Pred krstom klečao je i usrdno se molio jedan Etiopljanin, a jedna žena stajala je malo udaljenije zatvorenih očiju izgovarajući reči molitve. „I došavši na mjesto koje se zove Golgota, to jest košturnica, dadoše mu da pije ocat pomiješan sa žuči, i okusivši ne htje da pije. A kad ga razapeše, razdijeliše haljine njegove bacivši kocke; i sjeđahu ondje te ga čuvahu.“ Čitajući reči Pisma ta najveća drama istorije spasenja ponovo se tako živo odigrava pred očima, kao da je čovek i sam očevidac, ovoga puta utoliko intenzivnije što stopala stoje na zemlji na kojoj se to desilo. Kao i svakog Velikog Petka, čovek se prosto skrušava pred patnjom, stradanjem i trpljenjem Isusa iz Nazareta. Na ovom mestu kao da i dalje odjekuju reči rimskog kapetana: „Zaista beše ovaj Sin Božiji!“

Polako se uputih da celivam i Grob. Ispred ulaza sedeo je jedan pravoslavni monah i okretao brojanicu. Dadoh mu imena koja su mnogi prijatelji tražili da se pominju na ovom svetom mestu. Prisetih se kako u Jevanđelju stoji da je tu onaj mladić u belom rekao mironosicama: „Ne plašite se, Isusa tražite Nazarećanina raspetoga; usta, nije ovdje, evo mjesto gde ga metnuše.“ Ispred mene, u samoj sredini crkve, prazan Grob:jedini Grob na svetu u kojem ne prebiva smrt, jedini Grob iz kojeg izbija život i jedini Grob koji daje smisao postojanju.

I bi veče i bi jutro, dan prvi.