Benksi
Vaskrs – praznik pobede i večnog života, praznik iskupljenja i slobode, praznik svetlosti i mira, praznik Nove Pashe – Hrista, praznik nad praznicima. Crkvena himna slavopoji vaskrslog Spasitelja rečima: Pasha sveštena danas nam se pokaza, Pasha nova sveta pasha tajanstvena, Pasha svečesna: Pasha Hristos Izbavitelj, Pasha Besprekorna, Pasha velika, Pasha vernih, Pasha koja nam rajske dveri otvara, Pasha koja osvećuje sve verne (pashalna stihira prva). Šta bi bio svet bez Vaskrsa, bez Nove Pashe, bez Hrista? Ap. Pavle svedoči rečima: A ako Hristos nije ustao, onda je prazna propovijed naša, pa prazna i vjera vaša (1Kor. 15,14). Hristos je svojom ljubavlju, vaskrsenjem oživotvorio, tj. obožio čoveka za večni život, i jedino u Njemu tvorevina ima istinski život. Međutim, čovek koji je stvoren malo manjim od anđela (Ps. 8), po rečima psalmopojca, izražava svoju veru u večni život kroz ikonografiju, himnoslovlje, molitve, obrede, bogoslužbeni krug. Ali i kroz simvole, etosni foklor, tradiciju i predanje. Iako se praznovanje vaskrsenja Spasitelja različito slavi među hrišćanima, jedan simvol je svima isti – vaskršnje jaje.
Kao simvol života jaje se koristilo u paganskim religijama, u filosofskim i književnim delima, u umetnosti i mitologiji. Mnogi danas tvrde da je jaje kao simvol vaskrsenja u hrišćanstvu preuzeto iz mitraizma. Prema zapisima rimskih istoričata od Herodota do Plutarha, verovanje u Mitru doneli su legionari koji su boravili na istoku, tako da se kult Mitre brzo raširio u imperiji. Niko ne navodi jaje kao simvol života u Mitraizmu, osim Plutarha, niti ga dovodi u vezu sa zagrobnim životom. Nigde se ne govori da je jaje upotrebljavano u obredu, ni pri gozbama tokom verskih festivala, niti je postojao kult jajeta – simvola večnog života. Ovo navodi i Suda vizantijski leksikon iz X veka, potvrđujući samo ono što se nalazi i kod ostalih (Tertulijana, Evnapija, Amvrosija Milanskog, Avgustina, Dionisija Areopagita, Sokraat Sholastika, Sozomena itd), da je Mitra božanstvo Sunca.
Ako nije poteklo iz mitraizma, da li su drevni Etrurci postavili temelje jajeta kao simvola života? U gradu Tarkviniji pronađena je grobnica starih Etruraca poznatija kao Grobnica lavica, čija je cela unutrašnjost oslikana. Tu se nalazi predstava nagog mladića koji u jednoj ruci drži sviralu, a u drugoj belo jaje. U drugoj grobnici pronađenoj u Tarkviniji, poznatoj kao Grobnici štitova, nalazi se predstava vlaskina grobnice gde mu supruga desnom rukom dodaje jaje. Međutim, etrurolozi, kao što je čuven arheolog Masimo Palotino, uopšte ne spominju predstavu jajeta u religiji starih Etruraca.
Ipak, iako mitraizam i etrurska religija nemaju dodira sa kultom vaskršnjeg jajeta koji simvolizuje vaskrsenje, i novi život, postoje teorije o povezanisti sa idejom kozmičkog jajeta. Ono se može naći u hinduizmu, kineskoj, egipatskoj, finskoj i grčkoj mitologiji. Iz svih navedenih mitologija, kozmičko jaje ne predstavlja simvol večnog života, već prvo načelo ili princip, iz koga nastaje svet. Ovde se govori o protološkoj ontologiji, o onom što je na početku i iz čega nastaje sve, nasuprot hrišćanskoj eshatološkoj ontologiji (ontologiji kraja). Međutim, jaje nije imalo samo uticaja u ontologiji mitova drevnih naroda. Postoje zapisi koje govore da su ga neki sveštenici koristili u obrednim ritualima. Kod nekih pagana oltari su bili u obliku jajeta, a negde su hramovi imali oslikane freske ili isklesane reljefe na kojima su predstavljani. Prema nekim istoričarima druidi su nosili amajlije u obliku jajeta, tzv. angvinium.
Kada se na Zapadu govori o vaskršnjem jajetu, ono je u potpunosti vezano, čak identifikovano sa kultom izvesne boginje Estare, o čemu prvi govori Sv. Beda Poštovani. Jakob Grim, nemački pisac, u svom delu Nemačka mitologijanavodi da krajem meseca aprila i početkom maja, svetkovanje najvećeg hrišćanskog praznika ostalo pod imenom starog božanstva. Prema njemu ono je toliko bilo utkano u narod, da su hrišćanski misionari prihvatili sam naziv, jer je predstavljalo rađanje novog dana, novo rođenje – kao i sam praznik Vaskrs. Takođe, smatrao je da je vaskršnje jaje vezano za boginju kao njen simvol, kao što je to bio i evropski kunić – vesnik proleća. Međutim, ni jedan izvor o germanskoj ili britanskoj mitologiji ne govori o boginji Estari, a još manje o njenim simvolima jajetu i kuniću. Tako da noviji istoričari navode da božanstvo koje spominje Beda nema veza sa Grimovim pretpostavkama.
Prema hrišćanskoj usmenoj tradiciji postoji mnogo priča o upotrebi jajeta, ali najrasprostranjenija vezana je za Sv. Mariju Magdalenu. Naime, prema njoj kada je svetiteljka otputovala u Rim, da se požali imperatoru Tiberiju na učešće Pontija Pilata u Hristovoj osudi, poklonila mu je crveno jaje kao simvol vaskrsenja. Pošto je ovo usmena tradicija, veoma je teško utvrditi kad je nastala i u kojoj meri je istinita. Najverovatnije da je novijeg datuma, barem u ovom obliku, ili je možda pretrpela nekakvu reviziju tokom godina.
Jedan od najvažnijih jevrejskih praznika jeste Pasha, uspomena na izlazak Jevreja iz egipatskog ropstva. Prema ustanovljenom zakonu na praznik se sprema seder večera na kojoj je obavezno: tri komada macota pokrivena belom salvetom, pečeno krilo od pileta, jaje kuvano u luku, zatim tzv. haroset (aromatična mešavina seckanih jabuka, oraha, suvog grozđa, vina i začina), komadić celera, rena ili list zelene salate, posudica sa slanom vodom ili sirćetom. Jaje na seder večeri predstavlja žalost za hramom u Jerusalimu, tako da nije čudo što je ono ušlo u obrednu upotrebu hrišćana.
Hrišćani ukrašavajući jaje crvenom bojom na Veliki petak žale za Spasiteljem koji je raspet na krstu. U ikonografiji crvena boja predstavlja krsno stradanje i Spasiteljevu prolivenu krv kojom je iskupio prirodu. Takođe, crvena boja označava božansku prirodu Gospoda Isusa Hrista. Međutim, tuga hrišćana za Sapasiteljem je samo trenutna, jer je Hristos svojim vaskrsenjem pobedio smrt, i darovao nam kroz Njega život večni. Zato jaje na Vaskrs, lomeći jedno od drugo uz pozdrav Hristos vaskrse i Vaistinu vaskrse, simvolično predstavlja oslobađanje okova greha, smrti i demona, koje je Gospod svojim vaskrsenjem pokidao. Da li je zaista Marija Magdalena darivala imperatora Tiberija crvenim jajetom, ostaje samo kao usmena tradicija i pretpostavka. Važno da jaje upotrebljavano na staroj pashalnoj večeri, oslobođenja od ljudskog ropstva, sada obliveno Spasiteljevom krvlju (crvenom bojom) oslobađa nas duhovnog robstva, dajući nam Novu Pashu – novi prelazak i istinsko izbavljenje u Hristu.