Vaseljenski tron i Ukrajinska Crkva – Svedočanstvo dokumenata

Zahvalnost

Vaseljenska Patrijaršija izražava svoju zahvalnost istaknutim istraživačima, grčkim i ruskim, koji su svojim besprekornim naučnim prilozima doprineli vaspostavljanju istorijske istine o odnosima između Ukrajinske Crkve i njene Majke Crkve. Posebno se zahvaljujemo Obrazovnom institutu Nacionalne banke Grčke i renomiranom istoričaru, filologu i paleografu, rukovodiocu Istorijske i paleografske arhive Instituta, gospodinu Agamemnonu Tselikasu, što je stavio na raspolaganje Vasljenskoj Patrijaršiji drevne kopije i originalne i transkribovane sporne patrijaršijske i sinodalne dokumente koji se tiču odnosa Ukrajinske Crkve sa Konstantinopoljskom i Moskovskom Patrijaršijom u toku sedamnaestog veka.

Na kraju, toplo se zahvaljujemo učenom istraživaču, gospodinu Konstantinu Vetočnikovu, koji je svoje dragoceno znanje ove tematike stavio na raspolaganje Vaseljenskoj Patrijaršiji.

VASELJENSKA PATRIJARŠIJA VASELJENSKI TRON I UKRAJINSKA CRKVA – SVEDOČANSTVO DOKUMENATA

U sklopu razmatranja koje je Vaseljenska Patrijaršija preduzela povodom dodeljivanja Ukrajini statusa crkvene autokefalnosti, formulisana su različita mišljenja, čak i od predstavnika zvaničnih institucija, kojima se osporava kanonsko pravo Konstantinopoljske Crkve da pristupi jednom takvom delu. Kao glavni argument ističe se to da Ukrajina „predstavlja kanonsku teritoriju Moskovske Patrijaršije“, te da, shodno tome, takav jedan postupak Vaseljenske Patrijaršije bi bio „uskakanje“ unutar tuđe crkvene nadležnosti. Stoga, smatra se neophodnim da Vaseljenska Patrijaršija, po pitanju odnosa Konstantinopoljske Crkve i Ukrajinske Crkve, sve podseti na istorijsku i kanonsku istinu, onako kako ona proizilazi iz sačuvanih zvaničnih dokumenata, koji su nažalost ili zanemareni ili iz očiglednih razloga namerno prikriveni.

Odnos Konstantinopoljske Patrijaršije i Ukrajinske Crkve – Kratak istorijski prikaz

Kao što je opšte poznato, Ukrajinci, kao i svi narodi koji su poreklom od drevne Rus (Ρώς), duguju svoju hrišćansku veru i pravoslavno opredeljenje Vaseljenskoj Patrijaršiji. Ovde je suvišno i govoriti o svim poznatim istorijskim događajima koji su doveli do krštenja stanovnika Vladimirove Kijevske države u desetom veku ili o širenju Pravoslavlja koje se pojavilo na celom području Kijevske Rusije. Vaseljenska Patrijaršija predstavlja majku Crkvu za ceo ukrajinski narod, baš kao što je i za ruski, beloruski i druge narode u široj toj oblasti.

Ruska Mitropolija zabeležena je u drevnim službenim poveljama Konstantinopoljske Patrijaršije, kakva je na primer Formula Lava Mudrog (XI vek),^[1] kao šezdeseta eparhija Vaseljenskog Trona. Prvobitno, bila je objedinjena pod imenom (mitropolija) „Kijeva i sve Rusije“, sa Kijevom kao prestonicom. Zatim su kijevski mitropoliti preselili svoje rezidencije u Vladimir i na kraju u Moskvu, mada su uvek zadržavali grad Kijev kao svoje kanonsko sedište. Polovinom petnaestog veka, nakon izbora mitropolita Jone u Moskvi (1448) i Grigorija, pod unijatskim patrijarhom Grigorijem Mamasom (1458), Kijevska Mitropolija podeljena je na dva dela. Mitropolit Grigorije se kasnije vratio pravoslavnoj veri i bio je izabran od strane Vaseljenskog patrijarha Dionisija I (1470), dok je 1561. godine bio u Moskvi postavljen novi mitropolit, Teodosije, bez dogovora sa Vasljenskom Patrijaršijom.

Posle uzdizanja Moskovske Mitropolije u status Patrijaršije za vreme Vaseljenskog patrijarha Jeremije II (1589), Kijevska Mitropolija je nastavila da funkcioniše pod Vaseljenskim patrijarsima, koji su vršili nadzor bilo preko svojih izabranih egzaraha, bilo neko od njih (patrijaraha) lično, kao što se dogodilo 1589. godine kada je patrijarh Jeremija II posetio Kijevo i raščinio Onisifora Kijevskog zbog dvobračnosti, zajedno sa ostalim okrivljenim klirom, te je hirotonisao Mihaila (Rogoza) kao Kijevskog mitropolita. Šta više, tom prilikom je potvrdio i blagoslovio Bogojavljensko Bratstvo, koje je kasnije postalo Akademija i naredio sazivanje ukrajinskog Eparhijskog sabora.

Ali iznad svega, verovatno najvažniji doprinos Vaseljenske Patrijaršije u Ukrajinskoj Crkvi desio se kada je ova Crkva bila potpuno latinizovana i kada je sa svojim episkopima prihvatila Uniju. Tada je (1620) Vaseljenski patrijarh ovlastio Jerusalimskog patrijarha Teofana da otputuje u Ukrajinu, gde je on hirotonisao pravoslavne episkope, obnovio ukrajinski Eparhijski sabor i izabrao lokalnog mitropolita sa odobrenjem Vaseljenskog patrijarha. Hirotonisanje jerarhije Kijevske Mitropolije od strane Jerusalimskog patrijarha, naravno nije značilo da je mitropolija bila potčinjena toj patrijaršiji.

Kada se 1654. godine Ukrajina politički ujedinila sa Rusijom, počelo je da se pokreće i pitanje crkvenog ujedinjenja tog regiona sa Moskovskom Patrijaršijom. Međutim, mitropoliti, episkopi, klir, plemstvo i sav narod Ukrajine snažno su odbili to ujedinjenje. Uzaludni su bili i napori Rusije da prisvoje Kijevsku Mitropoliju 1684. godine od Vaseljenskog patrijarha Jakova. Kijevski mitropolit Silvester, zajedno sa svojim naslednicima Dionisijem, Josifom i Antonijem, uprkos pritiscima, nije prihvatio da bude hirotonisan od Moskovskog patrijarha. Jedino se njihov naslednik Gedeon 1685. godine saglasio da primi hirotoniju od patrijarha Moskovskog Joakima, ali je i tada veliki Sabor koji se sazvan u Kijevu proglasio ovaj izbor nevalidnim a hirotoniju nezakonitom jer je obavljena bez znanja Vaseljenskog patrijarha. Ovaj akt Moskovske Patrijaršije predstavljao je ozbiljan kanonski prestup. Izbor jednog episkopa iz tuđe eparhije za mitropolita, bez saglasnosti lokalnog patrijarha, jeste kršenje svetih kanona, poput 35. apostolskog kanona, 6. kanona Prvog vaseljenskog sabora, 13. i 22. kanona Antiohijskog sabora i 15. kanona Sardičkog sabora. Otimanje tuđe eparhije jasno je osuđen kao prekršaj drevnih prava Crkve u kanonima, poput 8. kanona Trećeg vaseljenskog sabora i 39. kanona Peto-šestog sabora u Trulu.

Zbog svega ovoga, Gedeon i oni u Moskvi su kasnije razumeli da ništa nije moguće bez dozvole Vaseljenskog patrijarha, te su sve svoje snage usmerili da ubede (ili prisile) tada Vaseljenskog patrijarha Dionisija IV da prizna Gedeonovu hirotoniju. Celokupan trud ka tom cilju preduzeo je delom u ime Carstva i Vlade Rusije, ambasador Nikita Aleksejev, koji je otputovao u Adrianupolj gde je boravio Vaseljenski patrijarh Dionisije IV. Njihove pregovore i zakulisne radnje zabeležio je u dvanaest tomova Istorije Jerusalimske Patrijaršije, patrijarh Dionisije II Jerusalimski, koji je takođe tamo živeo i koji je, zahvaljujući svojim ličnim odnosima sa carskom porodicom, odigrao ključnu ulogu u razgovorima. Rezultat tih razgovora i pregovora zabeležen je u patrijaršijskom i saborskom „Aktu“ (Πρᾶξιν) ili u „Objavnom pismu“ (Γράμμα ἐκδόσεως) od juna 1686. godine, koje je potpisao Vaseljenski patrijarh Dionisije IV i Sveti i svešteni sabor Konstantinopoljske Crkve, kao i svi mitropoliti Vaseljenske Patrijaršije. Originalni dokument „Akta“ je uništen, ali su, pored ruskih prevoda, sačuvane i autentične grčke kopije iz vremena patrijarha Kalinika II (1688, 1689-1693, 1694-1702), pomoću kojih je izvorni grčki tekst precizno vaspostavljen.^[2] Sačuvan je, takođe, grčki original Pisma koje je patrijarh Dionisije IV poslao ruskoj carskoj prodici, Jovanu i Petru, kao i princezi Sofiji i objavljen u Zbirci zvaničnih dokumenata Vlade Rusije iz 1826. godine.^[3]

Ova dva ključna teksta, naime patrijaršijski i saborski „Akt“ iz 1686, onako kako je danas restaurisan u svojoj originalnoj formi od strane ruskih istoričara, i original „Pisma“ Vaseljenskog patrijarha Dionisija IV ruskoj carskoj porodici, dati su u celosti kao Dodatak ovoj našoj publikaciji. Naravno, sačuvana su i druga zvanična dokumenta na ovu temu, od kojih je samo jedna grčka kopija a ostalo su ruski prevodi iz tog vremena, među kojima su zvanični prevodi Ministarstva inostranih poslova Rusije koji su sačuvani u arhivi tog ministarstva, dok su ostali, koji su takođe zvanični prevod, sadržani u rukopisu zbirke „Ikona“ koja sadrži različite tekstove u vezi sa Moskovskom Patrijaršijom.^[4]

Nema potrebe naglašavati da je prvi među ovim tekstovima, koji nije samo patrijaršijski već takođe i saborski dokument, superioran u kanonskom i zakonskom meritumu, što znači da i za sve ostale treba da bude autentični izraz volje Vaseljenskog Trona, gde god, slučajno, postoje razlike.

Zaključak na osnovu studije tekstova

Iz proučavanja ova dva temeljna teksta, i prvenstveno patrijaršijskog saborskog „Akta“ ili, tačnije, „Objavnog pisma“, proizilaze zaključci:

Podređenje Kijevske Mitropolije zbilo se „na način snishođenja“ i „ikonomijski“ iz razloga posebnih istorijskih okolnosti toga vremena, „zbog velike udaljenosti i zbog sukoba koji se dešavaju između dve carevine“. Zbog kojih je razloga, „neprijatelj pravde, istine i svete i bezgrešne vere pravoslavnih hrišćana posejao korov i trnje među pšenicom, to jest među pravoslavnima, što ih dovodi u rizik da postanu podređeni tuđim i neprijateljskim mišljenjima“. O privremenom karakteru postupka koji je bio po ikonomiji i snishođenju, a koji je predviđen patrijaršijskim i saborskim „Aktom“ iz 1686, izričito izričito svedoči istaknuti učenjak patrijarh Dositej Jerusalimski, čija se uloga u važnim pregovorima pokazala kao ključna, kada piše da je objavio posredniku ambasadoru Nikiti Aleksejeviču „da se… Kijev privremeno ustupa (ἐπιτροπικῶς) Moskovskom (poglavaru) zbog preovladavajućeg nasilja, do dana božanske posete“.^[5]
Kao što sledi iz patrijaršijskog i sinodskog „Akta“ iz 1686, značenje „privođenja“ Kijevskog mitropolita patrijarhu Moskovskom suštinski leži jedino u dozvoli da hirotoniše Kijevskog mitropolita: „da se najsvetija eparhija Kijevska može potčiniti nejsvetijem patrijaršijskom tronu velikog i bogočuvanog grada Moskve, to jest da se tamo hirotoniše mitropolit Kijevski, kad god se takva potreba pojavi. Interpretacija (izraza) „to jest“ („δηλαδή“) tumači značenje (izraza) „potčiniti“ („ὑποκειμένη“). „Akt“ izričito kaže: „određeno je da podređenost ove Kijevske Mitropolije bude pod najsvetijim patrijaršijskim tronom Moskve“, to jest da patrijarh Moskovski može da hirotoniše mitropolita Kijevskog u ime Vaseljenskog patrijarha, i samo njega. Sačuvane grčke kopije dokumenta kažu: „daje se dozvola… da hirotoniše“, „i takva dozvola mu je data po ikonomiji“. Dokument koji je jedini sačuvan u originalu (Pismo carskoj porodici) izričito kaže: „Najblaženiji patrijarh Moskovski…ima da po dozvoli hirotoniše Kijevskog mitropolita“, to jest da patrijarh Moskovski može sprovesti hirotoniju mitropolita Kijevskog uz dozvolu Vaseljenskog patrijarha.
To da ovde nema reči o potpunom izdvajanju Kijevske eparhije (iz nadležnosti Vaseljenske Patrijaršije, prim. prev.) u Moskovsku Patrijaršiju jasno je iz činjenice da „Akt“ a) lišava pomenutog patrijarha (Moskovskog) prava da bira mitropolita Kijevskog i b) obavezuje svakog mitropolita Kijevskog da pominje Vaseljenskog patrijarha kao „prvog“ na Svetoj Liturgiji. Neophodno je istaći ova dva pravila.
Dozvola data patrijarhu Moskovskom da hirotoniše mitropolita Kijevskog i samo njega, nakon što ga izabere klir i narod Kijevske eparhije, ukazuje na značajan stepen autonomije i samovlasnosti ove eparhije. Ovu autonomiju ne ustupa patrijarh Moskovski kao pretpostavljeno nadređeni za ovu oblast o kojoj je reč, nego je on u obavezi da je prihvati kao uslov koji je postavio Vaseljenski patrijarh i koji je ovaj (Moskovski patrijarh) dužan da poštuje. Patrijarh Moskovski, shodno tom pravilu, nema prava da pokrene bilo kakvo spajanje, podelu ili ukidanje ove mitropolije. To znači da je isključeno njeno administrativno pripajanje Moskovskoj Patrijaršiji.
Obaveza svakog Kijevskog mitropolita da na Svetoj Liturgiji spominje kao „prvog“ Vaseljenskog patrijarha predstavlja najjasniji dokaza da Kijevska eparhija nije data Moskovskoj Patrijaršiji kao njena kanonska teritorija. Pominjanje kao „prvog“ na Božanstvenoj Liturgiji imena Vaseljenskog patrijarha ukazuje na kanonsku zavisnost onog koji pominje i ne predstavlja prosto izraz molitvenosti ili učtivosti. Štaviše, u posebnom patrijaršijskom i saborskom „Aktu“ jasno se objašnjava pravilo pominjanja Vaseljenskog patrijarha kao „izvora i načela“ potčinjenih mu arhijereja. Pominjanje pak patrijarha Moskovskog, posle patrijarha Konstantinopoljskog, treba pripisati njegovoj osobenosti kao „starijeg i predstojateljnog“, to jest kao duhovni odnos hirotonisanog i onog koji ga je hirotonisao.^[6] Trebalo bi naglasiti da praksa koja postoji kod mitropolita Filadelfijskog u Veneciji, koja mu daje dozvolu da hirotoniše arhijereje Kefalonije i Kitera, takođe predviđa pominjanje mitropolita Filadelfijskog od strane arhijereja koje je hirotonisao, bez da to podrazumeva da mitropolit Filadelfijski postaje njihov vrhovni poglavar. Po analogiji, ovo znači da pominjanje patrijarha Moskovskog (od strane mitropolita Kijevskog, prim. prev.) posle patrijarha Konstantinopoljskog, ne podrazumeva nikakvo prenošenje nadležnosti (od Konstantinopoljskog na Moskovskog patrijarha, prim. prev.). Iz ovih razloga, ruski naučnik Vladimir Mironovič Lurie,^[7] koji je proučio saborske dokumente iz 1686. godine, koji se odnose na Kijevsku Mitropoliju, zajedno sa ostalim ruskim istoričarima, došao do zaključka da navedeni uslovi imaju jasno za cilj da očuvaju kanonsku vlast Konstantinopoljskog patrijarha nad Kijevskom eparhijom.^[8]
Pravo dato stranim arhijerejima od strane vrhovnog arhijereja da hirotonišu klirike u njegovoj eparhiji je kanonsko i vrlo uobičajeno čak i danas, kada se to događa uz dozvolu lokalnog pastirenačalnika, a da to ne znači odvajanje kanonske teritorije. Upravo to je precizno naznačavano u patrijaršijskom i saborskom „Aktu“ iz 1686, kada se predviđa da klir i laici Kijevske eparhije „zadržavaju pravo, kao ispravan i preovlađujući običaj shodno kanonima“ da šalju, posle njihovog izbora, kandidata za mitropolita Kijevskog, patrijarhu Moskovskom radi hirotonije. Reč je, dakle, o dozvoli datoj od vrhovnog arhijereja drugom arhijereju kojom se ustupa pravo hirotonije arhijereja koji pripada njegovoj nadležnosti.^[9]
Ustupanje prava patrijarhu Moskovskom od strane Vaseljenskog patrijarha Dionisija IV da hirotoniše mitropolita Kijevskog zbilo se putem „Objavnog pisma“, naslov koji imaju svi relevantni dokumenti i ima ga takođe najvažniji među njima. Izraz „objava“ (ἔκδοσις, izdanje) tehnički je termin i u to vereme označava širi smisao „dozvole“ (ἄδειαν), i u ovom posebnom slučaju dozvole hirotonije ili prenosa. Stoga, to nije stvar jednog „Akta“ ili „Tomosa“ kojim Vaseljenska Patrijaršija daje kanonsku teritoriju drugoj autokefalnoj Crkvi, što se i dogodilo u drugim slučajevima kada je autokefalija bila data (na primer, Crkvi Grčke, Srbije, Rumunije, Bugarske, Gruzije, Poljske, Albanije i Čeških zemalja i Slovačke), kao i slučajevi gde su specifični regioni bili ustupljeni drugoj autokefalnoj Crkvi (na primer, pripajanje Crkvi Grčke Jonskih ostrva, Tesalije, ili izdvajanje Dijaspore 1908. i njen povratak Vaseljenskoj Patrijaršiji 1922. godine). Nikada ni jedan deo kanonske teritorije Vaseljenske Patrijaršije nije dat drugoj autokefalnoj Crkvi preko „Objavnog pisma“.^[10] I uzdizanje Ruske Crkve u rang Patrijaršije, kroz koje su definisane i granice njene nadležnosti, zbilo se izdavanjem Tomosa. Da je Vaseljenski patrijarh želeo da ustupi svoju kanonsku teritoriju (to jest, Ukrajinu) Moskovskoj Patrijaršiji, morao bi da se usvoji sličan dokument kakav je bio izdan u svim drugim primerima.

Sve gore navedeno pruža dovoljno svedočanstva činjenici da su patrijaršijska i sinodalna „Akta“ iz 1686. godine bila razumevana u smislu koji je opisao patrijarh Dionisije Jerusalimski, koji je takođe bio upoznat sa problematikom iz prve ruke, učestvujući u pregovorima koji su se zbili, naime: „da bi jedna eparhija patrijarha Konstantinopoljskog mogla biti data na upravljanje najsvetijem patrijarhu Moskovskom“,^[11] upravo zbog toga, po istom patrijarhu Dionisiju, „zbog preovladavajućeg nasilja, do dana božanske posete“, to jest do pravog vremena.

Situacija do danas

Šta se dogodilo nakon 1686. dobro je poznato. Moskovska Patrijaršija nikada se nije pridržavala pravila iz patrijaršijskog i saborskog „Akta“, niti po pitanju izbora mitropolita Kijevskog (od strane klira i naroda iz te oblasti), niti pak po pitanju pominjanja kao „prvog“ imena Vaseljenskog patrijarha od strane svakog mitropolita Kijevskog na Svetoj Liturgiji. Na taj način, a posebno putem samovoljnog ukidanja pominjanja Vaseljenskog patrijarha od strane svakog Kijevskog mitropolita, proizvoljno je izvršena aneksija de jure zavisne Kijevske Mitropolije (i Crkve Ukrajine) od Vaseljenske Patrijaršije i prisajedinjenje Ukrajine Moskovskoj Patrijaršiji.

Svi ovi događaji zbili su se u periodu kada je Vaseljenski Tron bio u dubokom previranju i nesposoban „da uzme u obzir okolnosti tog vremena i digne svoj glas protiv takvih samovoljnih delovanja“.^[12] Kako god, „ono što od početka nikada nije postojalo nije potvrđeno vremenom“, shodno opštem konceptu Rimskog prava, što je takođe priznato i svetim kanonima.^[13] Crkva Ukrajine nikada nije prestala da bude de jure kanonska teritorija Vaseljenske Patrijaršije. Pravilo o 30-godišnjem zastarevanju, koje je predviđeno 17. kanonom Četvrtog i 25. kanonom Šestog (Petošestog) vaseljenskog sabora, ne može biti primenjeno jer ti kanoni govore o „agrikulturnim“ (seoskim) ili „lokalnim“ (mesnim) parohijama a ne o episkopatima ili mitropolijama. Svi drevni tumači ovih kanona su u ovome složni.^[14]

Vaseljenska Patrijaršija je ovoga uvek bila svesna, uprkos činjenici „da su to okolnosti vremena“, tolerisala je samovoljne postupke Moskovske Patrijaršije. Ovo je bilo potvrđeno u slučaju davajanja autokefalije Crkvi Poljske od strane Vaseljenske Patrijaršije 1924. godine. Relevantni Tomos se jasno odnosi na oblast Kijeva, od kojeg je Poljska takođe zavisila, koja (oblast Kijeva) nikada nije prestala da bude deo kanonske nadležnosti Konstantinopoljske Crkve, što je takođe i činjenica pravila iz „Akta“ iz 1686. godine kojih se Moskovska Patrijaršija nikada nije pridržavala.

Zaključci

Na osnovu proučavanja zvaničnih dokumenata, onako kako su oni sačuvani ili vaspostavljeni kroz istorijsko istraživanje, ne samo grčkih već i ruskih naučnika, sledi sledeće:

Vaseljenska Patrijaršija nikada nije ustupila Kijevsku Mitropoliju tako da ona predstavlja kanonsku teritoriju Moskovske Patrijaršije. Kanonske granice Ruske Crkve su bile definisane onda kada je ta Crkva uzdignuta u status Patrijaršije 1589. i to nikada nije bilo izmenjeno nikakvim patrijaršijskim ili saborskim Tomosom. Kijevska Mitropolija nije obuhvaćena tim granicama. Svaka geografska oblast koja je izvan granica, koje su definisane Tomosom o autokefalnosti neke Pravoslavne Crkve, takođe se nalazi i izvan njene kanonske teritorije, kako je tačno predviđeno za svaku autokefalnu Crkvu.
Kijevska Mitropolija (i cele današnje Ukrajine) bila je od svog osnivanja eparhija Vaseljenskog Trona, zadržavajući načalno svoje odgovarajuće mesto u svom Ustavu, dok je svaki Kijevski mitropolit primao hirotoniju od Konstantinopoljskog patrijarha bez prekida sve do sedamnaestog veka. Veza između Ukrajinske Crkve i Vaseljenske Patrijaršije bila je tako snažna da, čak i posle političkog ujedinjenja ove oblasti sa Moskovom 1654. godine, svaki napor patrijarha Moskovskog da hirotoniše Kijevskog mitropolita nailazio je na snažnu reakciju od strane ukrajinskog klira i laika.
Samovoljna hirotonija Gedeona za mitropolita Kijevskog od strane patrijarha Moskovskog Joakima 1685. godine srela se ponovo sa reakcijom klira i laika Mitropolije. Tek onda kada je Vaseljenski patrijarh Dionisije IV, pod žestokim pritiskom, 1686. dao dozvolu patrijarhu Moskovskom da hirotoniše mitropolita Kijevskog, klirici i laici su prihvatili hirotoniju Gedeona i njegovih potonjih naslednika od strane patrijarha Moskovskog.
Zvanični dokumenti, na osnovu kojih je ova dozvola data patrijarhu Moskovskom dobro su poznati i otkrivaju sledeće:

a) Dokument kojim je ova dozvola bila data patrijarhu Moskovskom naznačen je i naveden u svim postojećim tekstovima kao „Objavno pismo“ („obraćam se objavom pisma“), što u tehničkoj terminologiji onog vremena označava davanje dozvole za vršenje hirotonije ili neke druge kanonske radnje, ali nikada (termin) nije upotrebljen da označi potpunu inkorporaciju kanonske teritorije unutar druge autokefalne Crkve.

b) Shodno svim postojećim dokumentima, dozvola patrijarhu Moskovskom da hirotoniše Kijevskog mitropolita data je „po ikonomiji“, „zbog sadašnje potrebe“, to jest zbog „velike udaljenosti i sukoba koji se dešavaju između dve carevine“. Odnosno, ova dozvola podrazumevala je svoj privremeni karakter i bila je primenljiva onoliko dugo koliko su postojali i razlozi zbog kojih je data.

v) Karakterisanje mitropolita Kijevskog kao „potčinjenog“ patrijarhu Moskovskom, koja se nalazi u tekstu „Akta“, protumačena je neposredno samim tekstom bukvalno označavajući „hirotoniju tamošnjeg mitropolita“ (u Kijevskoj Mitropoliji, prim. prev.) od strane patrijarha Moskovskog. Poenta i smisao leži u „dozvoli“ datoj patrijarhu Moskovskom da vrši hirotoniju Kijevskog mitropolita, ali ne i u izdvajanju kanonske teritorije. Samo to je, uostalom, bio zahtev, onako kako se on razume i kako je zapisan u patrijaršijskom i saborskom „Aktu“: „daje se dozvola najblaženijem patrijarhu Moskovskom da hirotoniše mitropolita Kijevskog, kad god ta Mitropolija ostane bez svog arhijereja“. Vaseljenski patrijarh Dionisije IV i patrijaršijski Sabor nisu imali razloga da ustupe bilo šta „izvan toga“.

g) Pravila koje ističe patrijaršijski i sinodski „Akt“ van svake sumnje potvrđuju da kanonska teritorija Kijevske Mitropolije nije ustupljena Moskovskoj Patrijaršiji. Nikada ranije nije zabeležen slučaj ustupanja kanonske teritorije drugoj autokefalnoj Crkvi uz uslov da to ne daje pravo potpunog administriranja tom oblašću, uključujući i način izbora njenih arhijereja i, najvažnije, sa zahtevom da se na Svetoj Liturgiji kao „prvi“ pominje Glava od koje ona (crkvena oblast) potiče.

Sve ovo, naravno, znala je Moskovska Patrijaršija, zbog čega je samovoljno prekršila ova pravila i nikada ih se nije pridržavala upravo zbog toga da bi proizvoljno inkorporirala Mitropoliju Kijeva (i Ukrajine) u svoju kanonsku nadležnost. Međutim, ovo sigurno predstavlja prekršaj svetih kanona^[15] i „Akta“, na čemu počiva sav odnos Moskovske Patrijaršije i ove oblasti. Propuštanje da se pridržava pravila nekog Akta, čini taj Akt u celini nevažećim. Tim pre što se ovde ne radi o nekom običnom ili svetovnom, već o crkvenom, to jest o sveštenom tekstu, oni koji krše njegova pravila trebalo bi da se podsete zaključka samog dokumenta: „svako ko pogrešno razume ono što je napisano, ili na drugi način izabere da pokaže nepokornost ili protivljenje, suprotstavlja se Gospodnjoj zapovesti i primiće kaznu kao onaj koji prezire patrijarhe, koji su žive i oduševljene ikone Boga.

4. Vaseljenska Patrijaršija je, iz razloga kompleksnih istorijskih okolnosti sa kojima se susretala, pretrpela i prećutala nepoštovanje pravila patrijaršijskog i saborskog „Dela“ iz 1686. od strane Moskovske Patrijaršije, ali ih nikada nije otpisala ili ignorisala. Dokaz ovoga je davanje autokefalije Poljskoj Crkvi 1924. godine, od strane Vaseljenske Patrijaršije, kroz izdavanje Tomosa, u kojem je jasno navedeno da je ova odluka zasnovana na činjenici da je Poljska eklisiološki pripadala Kijevskoj Mitropoliji pod Vaseljenskom Patrijaršijom i da se Moskovska Patrijaršija nije držala predviđenih pravila. Davanje autokefalije Poljskoj Crkvi bilo je prihvaćeno od svih Pravoslavnih Crkava, izuzev Ruske, koja je 1949. godine izvršila svoju dodelu autokefalnosti ovoj Crkvi. Na taj način, sve Pravoslavne Crkve, izuzev Ruske, su takođe indirektno prihvatile suvereno pravo Vaseljenskog Trona nad Mitropolijom Kijeva i Ukrajine.

* * *

Kada je, 1757. godine, Mitropolija Alepa bila data Veseljenskom tronu, zbog administrativnih poteškoća sa strane Antiohijske Patrijaršije, kojoj je kanonski pripadala, Vaseljenski Patrijarh Neofit VII u relevantnom patrijaršijskom i saborskom Aktu, nakon vraćanja ove mitropolije Antiohijskoj Patrijaršiji 1792. godine, istakao je sledeće:

„Podrška i bez premišljanja pomaganje potrebama drugog najsvetijeg Patrijaršijskog i Apostolskog Trona je nešto što naš Patrijaršijski, Apostolski i Vaseljenski Tron smatra istorijski vrlo prikladnim. Međutim, bilo zauzimanje ili žudnja za njihovim pravima iz osećaja pohlepe, jeste nešto što mi ne bismo učinili niti bi pak imali sluha za tako nešto. Jer, ono prvo je ispravno i po sebi dostojno, ali ovo potonje je nepravedno i neprilično patrijaršijskom ugledu.“^[16]

Vaseljenski patrijarh je uvek hitao da pomogne i podrži Pravoslavne Crkve koje su u problemu. Međutim, „nema sluha“ za uzurpaciju kanonskih prava jedne Crkve od strane druge. Svi sačuvani dokumenti koji su relevantni predviđaju da bi svaki mitropolit Kijevski trebalo da bude izabran od strane Ukrajinske Crkve i da kao „prvog“ pominje Vaseljenskog patrijarha kao svoje kanonsko „načelo“ na svakoj Svetoj Liturgiji. Ne čuvati ova temeljna pravila predstavlja oduzimanje tuđe nadležnosti. Postojanje ovih pravila u svim postojećim zvaničnim dokumentima svedoči da Konstantinopoljska Crkva nikada nije lišena kanonskih prava nad Ukrajinskom Crkvom.

U odnosu na ovo, trebalo bi istaći jedan od osnovnih pravnih aksioma: načelo, prema kojem onaj koji izdaje neki Akt ima apsolutno prvenstvo u njegovom tumačenju. Sledstveno tome, u ovom konkretnom slučaju, tumačenje patrijaršijskog i saborskog Akta pripada prvo i pre svega Vaseljenskom Tronu. Stoga, Vaseljenska Patrijaršija ima pravo i obavezu da preuzme odgovorajuće majčinsko staranje za Ukrajinsku Crkvu u svakoj situaciji kada se to pokaže neophodnim.

Dodatak

1. Patrijaršijski i saborski „Akt“ ili „Objavno pismo“ iz 1686. godine

Izveštaj o paleografskom opisu i sadržaju kodeksa Patrijaršijskih pisama od strane Istorijskog i paleografskog arhiva Obrazovnog instituta Nacionalne banke br. 22

Uvod

Među rukopisnim kodeksima koji su očuvani u Istorijskom i paleografskom arhivu Obrazovnog instituta Nacionalne banke nalazi se i Kodeks 22, koji sadrži kopije određenih akata Vaseljenske Patrijaršije, posebno iz sedamnaestog i osamnaestog veka.

Kodeks sadrži ukupno 268 akata, pretežno patrijaršijskih i pravnih, kao i određena sinoptička poglavlja teološke prirode.

Sadrži akta imenovanih i neimenovanih Vaseljenskih patrijaraha, koja se odnose na različita administrativna patrijaršijska pitanja, kao što je dodeljivanje stavropigijalnog dostojanstva manastirima, saborske odluke o hirotoniji i svrgnućima arhijereja, opšte objave (enciklike) i druge predmete pravne prirode. Prvih pet strana nije numerisano i na njima je tabela sadržaja u kojem su teme poređane po alfabetu. Ukratko, tu se nalaze akta sledećih Vaseljenskih patrijaraha:

Mitrofan III (1567)
Neofit II (1611)
Pajsije I (1654)
Joanikije II (1655)
Partenije IV (1667-1684, drugi i peti patrijaršijski mandat)
Gerasim II (1673)
Jakov (1681-1688, prvi, drugi i treći patrijaršijski mandat)
Kalinik II (1688-1702)
Dionisije IV (1682-1695, treći, četvrti i peti patrijaršijski mandat)
Neofit IV (nema datuma)
Kiprijan I (1708-1713, prvi i drugi patrijaršijski mandat)
Atanasije V (1710)
Kirilo IV (1711-1712)
Jeremija III (1719)
Pajsije II (1732)

I dalje 90 akata neimenovanih patrijaraha.

Pored toga sadrži i akta kojima se rešavaju pravna pitanja od 1662. do 1731. godine.

Nalazi

Kodeks patrijaršijskih pisama u Istorijskoj i paleografskoj arhivi Obrazovnog instituta Nacionalne banke je autentičan i originalan produkt jednog sekretara Vaseljenske Patrijaršije i njegovih saradnika.
Navedena datiranja 1784. i 1785. godine na poslednjem, nenumerisanom listu nalaze se u kontekstu spisa kodeksa, te se on pouzdano datira između 1732. i 1784., a najverovatnije oko 1750. godine, kada je vidljivi vodeni žig na papiru bio u opticaju.
Mnogi od akata koji su ovde sadržani bili su identifikovani i pronađeni od strane autora ili u paralelnim kodeksima sa zbirkom patrijaršijskih pisama (kakav je Kodeks 3 iz Arhive Vaseljenske Patrijaršije, Kritijin kodeks, Kodeks 315 Aleksandrijske Patrijaršije, ili pak u izdanjima M. Gedeona, Kalinika Delikanisa i drugih).
Navedene ktitorske beleške koje prepoznaju Vaseljenskog patrijarha Agatangela kao ktitora kodeksa pojačavaju potvrdu autentičnosti porekla i upotrebe kodeksa u patrijaršijskom sekretarijatu. Konstantin Georgiadis (pronašao sam drugi njegov privatni zapis u rukopisu u kolekciji Benaki muzeja) najverovatnije ima familijarne odnose sa pomenutim patrijarhom Agatangelom. Ipak, to je tema za dalje istraživanje.
Sledstveno, ne postoji nikakva sumnja u autentičnost kako samog kodeksa, tako ni u dokumenta koja su u njemu sadržana.

Atina, 18. septembar, 2018.

Agamemnon Tselikas
Direktor Istorijskog i paleografskog arhiva Obrazovnog instituta Nacionalne banke

Ovo je ispravna kopija patrijaršijskog i saborskog Pisma koje je upućeno blaženjejšem patrijarhu Moskovskom, koje predstavlja Objavno pismo o tome da je Kijevska Mitropolija potčinjena njegovom patrijaršijskom tronu i da će hirotonisati izabranog mitropolita Kijevskog.

Sve stvari, shodno apostolskoj reči, treba da se učine u cilju izgradnje, bilo da je to u onome što radimo ili u onome što govorimo, tako da bi svrha bila pouka našeg bližnjeg i vođstvo našeg brata ka njegovoj dobrobiti. Stoga božanski apostol savetuje da mi nikada ne bi trebalo da prestanemo da gledamo na sve ljude kao na našu braću, niti da se uzdržimo da ih savetujemo na pokajanje, vodeći ih ka spasenju i podsećajući svakog od njih da ne zapostavi svoj zavet već da, otvorenih očiju i sabranim umom, potaknemo svakog od njih na njihovo lično isceljenje. Ovo je način kako se u današnje dane, oni među nama koji su nasledili apostole u ovom zavetu moraju vladati. Iz razloga koji su znani sveznajućem i svemoćnom Bogu, koji upravlja svim stvarima, naša smernost je takođe jedan među naslednicima ovog zaveta, što je i razlog zašto smo predsedavali saborovanjem naše prečasne braće arhijereja. Tamo su se pojavila uvažena pisma od: 1) najsmirenijeg, najpravoslavnijeg bogokrunisanog carstva, velikog poglavara Moskve, njihovih ekselencija i braće Ivana Aleksejeviča i Petra Aleksejeviča, takođe i imperatora veće i manje i bele Rusije^[17], kao i od mnogih protektorata, zajedno sa otadžbinama istoka, zapada i severa, potomaka predaka i dragi vladari u Gospodu i u isto vreme ljubljeni sinovi naših najbližih; i 2) Njegovog Blaženstva najsvetijeg patrijarha Joakim Moskovskog i sve Rusije, našeg brata i saslužitelja u Duhu Svetome, kao i najpobožnijeg i najznamenitijeg, od gore pomenutog istaknutog i velikog imperatora Zaporizianskih regimenata na obe strane oblasti reke Dnjepar, njegovog ljubljenog sina i atamana Ivana Samuiloviča.

Zbog toga, objavljujemo, budući da je Kijevska Eparhija potčinjena vrhovnom i najsvetijem Vaseljenskom Tronu Konstantinopolja, uvek će primati hirotoniju svog arhijereja od ovog trona shodno zapovesti svetih kanona; budući da je ova mitropolija upražnjena dugi niz godina i da je mnogo vremena proteklo od hirotonije njenog zakonitog arhijereja zbog borbi koje su se dogodile između dve velike carevine; i budući da je ovaj trenutak i zgodu lukavo ugrabio neprijatelj pravde, istine, svete i nepostidne vere pravoslavnih hrišćana, sejući korov i trnje među pšenicom (to jest među pravoslavnima), što ih dovodi u rizik da postanu podređeni tuđim i neprijateljskim mišljenjima; iz tog razloga, dakle, zamoljeni smo sa velikim poštovanjem i srdačnom molbom da damo dozvolu Njegovom Blaženstvu patrijarhu Moskovskom da hirotoniše mitropolita Kijevskog kad god ta mitropolija ostane bez svog zakonitog arhijereja, koji je pravilno izabran u toj eparhiji od strane njegovih episkopa, arhimandrita, igumana svetih manastira i drugih, po običaju, ili kada je raščinjen iz razumnih razloga, zato što zajednica ne može ostati nadalje nezaštićena, a posebno zato što je svima jasno da je ovo teško pitanje jako usložnjeno u današnjem vremenu, kada neprijatelj istine, to jest đavo, već seje korov i trnje i raskolnička učenja. Tako, naše istaknuto i moćno vrhovno carstvo odredilo je da, kao odgovor na zahtev najdostojanstvenijeg i moćnog hrišćanskog carstva, da se ukloni svaka prepreka po ovom pitanju.

Zbog toga, budući da naša smernost predsedava Vaseljenskim Tronom i potvrđuje da pokazuje staranje, onoliko koliko je to moguće, prema onima koji to staranje iziskuju, sa radošću smo poželeli dobrodošlicu ovom zahtevu kao razboritom i ispravnom, koji sa naše strane zaslužuje da se njime pozabavimo u onim stvarima koje su nam od Boga poverene, što je i razlog zašto smo smatrali da je vredno da to kroz zapisivanje i zaštitimo. Tako, beležeći ovo sa svojim arhijerejima našeg svetog sabora, našom prečasnom i ljubljenom braćom i saslužiteljima u Duhu Svetome, odlučili smo:

Da najsvetija Kijevska Mitropolija treba da bude potčinjena najsvetijem patrijaršijskom tronu bogočuvanog grada Moskve, pod kojim mislimo da tamo, kad god se takva potreba pojavi, treba da bude hirotonisan (mitropolit Kijevski) od strane Njegovog Blaženstva patrijarha Moskovskog, kao onaj koji je u toj eparhiji izabran, to jest od strane dotičnih časnih episkopa, prečasnih arhimandrita, prepodobnih igumana svetih i časnih manastira, prepodobnih jeromonaha, pobožnog klira, prepodobnih monaha, upravitelja i drugih, sa znanjem i odobrenjem najistaknutijeg tamošnjeg atamana, što je prevladalo kao običaj u ovoj oblasti, da od njega (patrijarha moskovskog, prim. prev.) dobije narečeni akt napismeno, priznajući ga (mokovskog patrijarha, prim. prev.) kao svog starijeg i prvog, pošto ga je on hiritonisao a ne Vaseljenski patrijarh, kako je gore pomenuto, iz razloga velike udaljenosti i borbi koje su se odvijale između dve carevine. Usvojili smo način snishođenja u skladu sa veoma starim običajem i dali smo mu takvu dozvolu iz ikonomijskih razloga. Ipak, kada dotična Kijevska Mitropolija služi sveštenu i beskrvnu žrtvu u toj parohiji, treba da kao prvog pominje najčasnije ime Vaseljenskog patrijarha kao svoj izvor, načelo i kao pretpostavljenog svim i svukuda parohijama i eparhijama, a zatim da pominje patrijarha Moskovskog kao svog starijeg, bez ikakvog opiranja ili odbijanja bilo čega rečenog, već prihvatanjem kao razboritog i ispravnog. Ko god shvati bilo kako suprotno ovome ili na drugi način traži neposlušanje i pokazuje protivljenje zapovesti Gospodnjoj zauzvrat će primiti odgovarajuće kazne od Gospoda kao onaj koji prezire patrijarhe, koji su žive i oduševljene ikone Boga.

Stoga, ovo saborsko Objavno pismo bilo je zapisano u proglasu i potvrdi ovog pitanja u svetom kodeksu naše Velike Hristove Crkve, i nakon što je bilo zabeleženo, uručeno je Njegovom Blaženstvu patrijarhu Moskovskom Joakimu, leta Gospodnjeg 1686, juna devetog indikta.

2. Pismo patrijarha ruskoj carivini^[18]

Dionisije, milošću Božijom arhiepiskop Konstantinopolja, Novog Rima i patrijarh Vaseljenski.

Najsmireniji, najinzvaredniji, bogokrunisani, bogoštićeni, pobedonosni pobednici i branitelji hrišćanskog naroda, Božijom milošću gospodari, carevi i veliki prinčevi, najpobožnija braćo i gospodari Ivane (Aleksejeviču), Petre (Aleksejeviču) i Sofija (Aleksejevna), Velika i Male i Bele Rusije, imperatori Moskve, Kijeva, Novgoroda i Tarsa Kazanskog, Astrahana i Siberije, Veliki Poglavari Pskova i Veliki Prinčevi Litvanije, Smolenska, Tvera, Volinije, Podolije, Jugre, Perma, Vjatke, Bugarske i Poglavari mnogih drugih oblasti, kao i Veliki Prinčevi donje oblasti Černikova, Polotska, Obdorije, Rostova, Kondije, Jaroslava, Beluzera, Udorije, Vitebska, Livonije, Mistislave, kao i poglavari severnih delova i gospodari zemalja Iberije, Kartalinije, Gruzijskog Kraljevstva i Kabardianske, ali i Čirkiza, Prinčevi Planina i Gruzijci, kao i prinčevi i upravitelji mnogih drugih kneževina i istočnih, zapadnih i severnih eparhija, pobednici i naslednici svojih predaka, ljubljeni naši sinovi u Gospodu Isusu Hristu i najdraža ljubljena deco naše smernosti:

Molimo se da nebeska blagodat, spasiteljska milost nadsvetle, nadsuštastvene, jedinstvene, blažene, životodavne i neslivene Trojice, od koje dolazi svako dobro i svaki savršeni dar, daruje Vašem najsvetijem i moćnom carstvu snagu i telesno zdravlje, snagu i čvrstinu protiv svih vaših neprijatelja, savršenu dugovečnost, uspeh i pobedu nad vidljivim i nevidljivim protivnicima, trajnu stabilnost i uvećanje Vašeg moćnog i svetog Carstva za naslednike u Vašem bogučavnom i bogoštićenom carskom rodu.

Božanska savršiteljna svemoć, privodi sve stvari iz nebića u biće bez ikakvog razloga i uzroka, mada se ipak sve sa razlogom i uzrokom ostvaruje i za natprirodnu a ne samo za prirodnu stvarnost. Stoga, on je i ljudsku prirodu spasao od svetskog potopa pomoću čudesne barke kojom je po vodi plovio Noje; preveo je narod izrailjski preko Crvenog mora sa novom komandom pod Mojsijevim zapovedništvom; hranio je Jakovljevu porodicu uz pomoć Josifovih darovanih zaliha hrana; i priveo je bezbroj drugih stvari kroz organske uzroke, čudesno pokazujući spoljnim (svetovnim) filosofima sve što je Sveto Pismo odvažno objavilo.

Na isti način i sada, kada je Kijevska parohija bolno uznemirena različitim okolnostima u svom pastirskom upravljanju i crkvenoj vladi, upotrebila je (pomenuta božanska svemoć, prim. prev.) tvoju duboko pobožnu Državu kao umesno sredstvo i pametnog posrednika koji je izabran po mudrosti svesvete i životvoreće Trojice. Stoga, cenjena pisma iz Vaše bogočuvane Carevine koja su nam isporučena, najpre objavljujući tvoje mirnodopsko i pobedničko stanje, a nakon toga najavljujući pitanja koja se odnose na Kijevsku parohiju, naime iz razloga prevelike geografske udaljenosti i odvijanja borbi između naše dve carevine, obzirom da Vaseljenski Tron nije dao dozvolu za hirotoniju zakonitog mitropolita Kijevskog nakon što je ta parohija ostala nezaštićena, u skladu sa običajem koji od početka preovladao, budući da je parohija potčinjena Vaseljenskom Tronu i da je već duže vreme ostala bez pastirskog staranja, đavolski neprijatelj pobožnosti, pravde, istine, svetosti i nepostidne vere pravoslavnih hrišćana posejao je mnoštvo korova i obilje trnja širom ovog tora zlim sredstvima; zbog toga neće trebati mnogo vremena da pšenica (to jest pobožnost) bude ugušena ukoliko Vaša carska i najpravoslavnija Država ne ustane u njenu odbranu, u cilju da zatraži da parohija Kijevska bude potčinjena najsvetijem tronu Moskovske Patrijaršije. Povod za ovo bio je sledeći: kad god bi se ukazala potreba za hirotonijom dostojne ličnosti, koja bi bila izabrana od strane episkopa, arhimandrita, igumana, klira, jeromonaha, monaha, upravitelja i ostalih koji su potčinjeni ovoj mitropoliji, uvek uz dozvolu i podsticaj najistaknutijeg vladajućeg atamana, Njegovo Blaženstvo patrijarh Moskovski i sve Rusije imao bi dozvolu da ga hirotoniše shodno crkvenom poretku, priznajući time tu ličnost za zakonitog, legalnog i kanonskog mitropolita Kijevskog sa njegovim sopstvenim privilegijama, dajući mu narečeni akt napismeno, koji eksplicitno navodi šta svaki od arhijereja u njegovoj eparhiji ima vlast da čini.

Stoga, naša smernost je ovo pitanje predložila svetom saboru i, nakon razmatranja ovog pitanja sa našim nasjvetijim i najčasnijim saborskim mitropolitima kao sa ljubljenom braćom i saslužiteljima u Duhu Svetome, ne da se Vaše pitanje pokazalo samo kao razumno i ispravno, već je i vaša dalekovidost veoma pohvaljena i izrazito uvažena. Tako, po ovom pitanju, patrijaršijska saborska pisma koja su objavljena i uknjižena u kodeksu Velike Hristove Crkve, rešavaju ovo Njegovom Blaženstvu patrijarhu Moskovskom i sve Rusije Joakimu, naše smernosti ljubljenog i dragog brata i saslužitelja, da može nakon dozvole da hirotoniše mitropolita Kijevskog, shodno crkvenom poretku, ko god od potčinjenih toj eparhiji bude izabran, shodno Objavnom pismu potčinjenima Kijevskoj Eparhiji, to jest čime im se omogućava ova dozvola, kad god se ukaže potreba da neka ličnost postane mitropolit Kijevski, da izaberu koga god žele, a isto se odnosi i na patrijarhe posle njega. Sam mitropolit Kijevski trebalo bi da bude potčinjen najsvetijem tronu Moskovske Patrijaršije, a njegovi služeći arhijereji, sadašnji i onaj nakon njega, da od sada priznaju svakog patrijarha Moskovskog kao starijeg i prvenstvujućeg pošto ih je hirotonisao, uz prihvatanje jednog posebnog pravila: naime, da gde god u ovoj eparhiji mitropolit Kijevski sveštenosluži beskrvnu žrtvu i vrši božansko prinošenje, on treba da pominje kao prvog prečasno ime svesvetog Vaseljenskog patrijarha, jer su sva dobra od njega dodeljena vaseljeni i on je izvor svega. I ovo je takođe povod zašto smo, iz gore navedenih razloga, u odgovoru patrijarhu Moskovskom zauzeli snishodljiv pristup i ponudili potčinjenje (Kijevske Mitropolije, prim. prev.) Moskovskoj Patrijaršiji.

Molimo Vas, najsmireniju i bogočuvanu veliku Carevinu i pravoslavne careve da nas nikada ne lišite Vaše srdačne i sinovske samilosti, već da nam ovo pružite sa ljubećim srcem i milosrdnim pogledom. Zauzvrat, mi nećemo nikada prestati da širimo naše ruke u beskrajnim molitvama vrhovnom Pastiru, Gospodu našem Isusu Hristu, preklinjući ga da nagradi najpravoslavnije i bogokrunisane careve nebeskom blagodaću, zdravljem i savršenim blagostanjem, osnaženjem i duše i tela, uspehom i pobedom nad vidljivim i nevidljivim neprijateljima, uvećanjem Vaše veličanstvene carevine, obiljem mira između ljudi koji su Vam potčinjeni, hrišćanskom i bratskom ljubavlju među vama samima, nasleđem u vašem carskom rodu dokle god sunce savršava svoj krug, neizrecivu radost i zadovoljstvo, zajedno sa večnim blagoslovom nakon toga; i na kraju, oproštaj i Carstvo nebesko Vašim najsvetijim precima, blažene uspomene svih koji su postojali od početka Vašeg Carstva. Neka Vas triipostasna, sveta, životonačalna i carska Trojica štiti i čuva tokom Vašeg života. Amin.

Leta Gospodnjeg 1686, meseca maja, devetog indikta.

Pred Bogom plameni molitvenik Vašeg najhrišćanskijeg Carstva, u svemu Vaš duhovni otac patrijarh Vaseljenski

Izvor: The Ecumenical Throne and the Church of Ukraine: The Documents Speak, patriarchate.org, 18.10.2018.
Uporedni prevod sa grčkog i engleskog: Aleksandar Milojkov

[1] J. Darrouzès, Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Paris, 1981, 388.

[2] V. G. Čencova, Sinodalьnoe rešenie 1686 g. o Kievskoй mitropolii, Drevnяя Rusь. Voprosы medievistiki 2 [68] (2017), 100-102.

[3] Sobranie gosudarstvennыhъ gramotъ i dogovorovъ, hranящihsя vъ gosudarstvennoй kollegii inostrannыhъ d lъ, Častь četvertaя, Moscow, 1826, 514-517.

[4] Arhiv Юgo-Zapadnoй Rossii, Častь 1, Volume V, Kyiv, 1859, 166-193.

[5] Δοσιθέου, Πατριάρχου Ἱεροσολύμων, Ἱστορία περί τῶν ἐν Ἱεροσολύμοις Πατριαρχευσάντων, Βιβλ. 11, § 28, ΤΟΜΟΣ ΣΤ’, (ἐκδ. Βασ. Ρηγοπούλου), 1983, σ. 240

[6] Izrazi „srarac“ (γέρων) i „predstojatelj“ (προεστώς) potiču iz manastirske terminologije i označavaju duhovni odnos. Vidi: Παντελεήμονος Καρανικόλα, Κλείς Ὀρθοδόξων Κανονικῶν Διατάξεων, 1979, σ. 298-299.

[7] Lurьe, V., Russkoe pravoslavie meždu Kievom i Moskvoй očerk istorii russkoй pravoslavnoй tradicii meždu XV i XX vekami, Moskva, 2009.

[8] Vidi: K. Vetochnikov, “La ‘concession’ de la métropole de Kyiv au patriarche de Moscou en 1686: Analyse canonique”, Proceedings of the 23rd International Congress of Byzantine Studies, Belgrade, 22–27 August 2016: Round Tables, Edited by Bojana Krsmanović, Ljubomir Milanović, Belgrade 2016, 780-784.

[9] Tokom pregovora, patrijarh Dositej je predložio 13. kanon Ankirskog, 10. Antiohijskog i 10. Sedmog vaseljenskog sabora kao model za ovaj slučaj. Hronološki, primer davanja dozvole hirotonije bliži „Delima“ iz 1686. godine jeste hrisovulja iz 1651, kojom je Vaseljenski patrijarh dao dozvolu mitropolitu Filadelfijskom Atanasiju Valerijanu, sa sedištem u Veneciji, da hirotoniše mitropolite Kefalonije i Kitera zbog sukoba koji su se odigrali između Venecijanaca i Osmanlija, koji nije dozvolio takve hirotonije mitropolitu Monemvazijskom (analogija slična onoj u Kijevu 1686. godine). Po naučnicima, ova hrisovulja ima mnogo sličnosti sa „Delom“ iz 1686. i možda je služila kao model za sastavljanje dokumenta koji se odnosi na Kijevsku Mitropoliju. Vidi: V.G. Tschentsova, 94f.

[10] Vidi: Kallinikos Delikanis, Official Ecclesiastical Documents of the Ecumenical Patriarchate, Volume 3, 1905, 24: “On the Synodal Chrysobull or Tome . . .”

[11] Vidi: V. G. Tchentsova, op. cit., 98.

[12] Vidi: Kallinikos (Delikanis) of Kyzikos, “The autocephalous Church of Poland”, Ekklesia, 1924, 6.

[13] Op. cit.

[14] Vidi: Rallis-Potlis, Constitution of the Holy and Sacred Canons, Volume 2, 1852, 259f. and 361.

[15] Kanoni koji su ovom slučaju prekršeni su mnogi, uključujući 35. Apostolskog, 13. i 22. Antiohijskog, 15. Sardičkog 2. Drugog vaseljenskog sabora, itd.

[16] Kallinikos Delikanis, Official Ecclesiastical Documents, Volume 2, 1904, 217.

[17] Verovatno se misli na Rusiju (velika), Ukrajinu (mala) i Belorusiju (bela) (prim. prev.)

[18] Sobranie gosudarstvennыh gramot i dogovorov, hranящihsя v gosudarstvennoй kollegii inostrannыh del, Part Four, Moscow, 1826, 514-517.