Postkolonijalno tumačenje Biblije

Definisana kao ‘nauka interpretacije’ bavi se metodama i procedurama tumačenja pisanih i usmenih tekstova, kao i simvoličkih gestova. Ali podrazumeva i ‘artistički proces’ utoliko koliko je neophodno da podaci prođu kroz proces saznajnog prekomponovanja kako bi se prilagodili potrebama recipijenata. Za razliku od severne hemisfere gde se težilo polaganju prava na vrstu ‘Absolutheitsanspruch’, na južnoj hemisferi, odnosno trećem svetu, učinjeno je nekoliko pokušaja dekolonizacije interpretacije teksta tako što se kontekstualno osetljiva mesta, čiji problemi izviru iz njihovog životnog konteksta, dovedu u prvi plan. Postkolonijalna hermeneutika se bavi takvim pokušajima. Dva glavna pravca su nastala upravo u postnezavisnoj Africi: hermeneutika inkulturacije i hermeneutika oslobođenja. Hermeneutika inkulturacije je pokušaj da se kulturološki resursi zajednice teologizuju i time razotkrije pokušaj posmatranja zajednice kao tabula rasa u potrebi prosvećene civilizacije.

Korifeji u ovoj oblasti su E. Kamphauzen i V. Ustof, koji su se kritički izražavali o dominaciji evropocentričnog pogleda na svet u odnosu na ostale kulture. Ovo je očigledna reakcija na paternalističke tendencije, koje karakterišu pojedine ‘misije civilizovanja’ u Africi, Aziji, na Karibima, Latinskoj Americi i oblastima Okeanije. Takvi glasovi se javljaju u vreme buđenja političke nezavisnosti izvojevane od strane naroda južne hemisfere. A time se potvrđuje ovaploćenski princip transponovanja judeo-hrišćanskog Otkrovenja na tlo starosedelaca, tako što Bog govori jezikom zajednice, koristeći njima poznate misaone kategorije. Ova misao je snažno formulisana kod Saneha: „Bez otkrovenjskog jezika i čak bez Isusovog jezika, hrišćanstvo je koristilo idiome i kulture koje nisu imale za cilj hrišćanstvo. Kada su ovi idiomi i kulture postali nosioci religije, oni su iščekivali i otelovili hrišćanstvo“.

Budući prevedena religija, hrišćansko učenje je prihvatano i uokvireno unutar domaće kulture, a lokalni idiom je postao izabrano sredstvo. Kao što je Irinej istakao, Evanđelje nije lišavalo narode njihovih karakteristika, te karakteristike su postajale bogata tapiserija koja ukrašava zajednice verujućih. Potraga za epistemološkom emancipacijom od strane zapadnih misaonih kategorija, koje su često podbacivale na tlu domaće kulture, motivisala je niz naučnika trećeg sveta da istražuju mogućnosti stvaranja kontrolisanog biblijsko-teološkog konteksta koji bi odgovarao suštinskim potrebama publike. Prevod Biblije kao korisna komponenta hermeneutike maternjeg jezika unutar konteksta dve trećine sveta postao je značajan katalizator otkrivanja blaga skrivenog u nezapadnim pogledima na svet.

Unutar afričkog konteksta predstavnici hermeneutike inkulturacije su J. Ukpong (1940-2011), U. Manus (*1950) i J.-C. Loba-Mkole. Što se tiče hermeneutike oslobođenja, koja se uglavnom bavi socioekonomskim i političkim pitanjima, moguće je posmatrati različite pristupe. Dovoljno je pomenuti da nedostatak vode predstavlja izazov za narode južne hemisfere i da postoji neophodnost kritičke refleksije koja se suočava sa egzistencijalnim potrebama pomesnih zajednica, bez ignorisanja kulturno-religioloških pitanja. Pitanja socijalne pravde su od suštinskog značaja u oslobodilačkom procesu teologizacije. Nekorektne plate, veliki rascep između bogatih i siromašnih, opsesivni politički sistemi, marginalizovanje ranjivih u zajednici, uključujući žene i decu, degradacija okoline, nezaposlenost mladih i uvek rastući broj dece sa ulice iz siromašnih ili razorenih domova, neka su od pitanja iz oblasti hermeneutike oslobođenja. Izazovi su slični u Africi, Latinskoj Americi, Aziji, na Karibima i u oblastima Okeanije. Oni povlače ozbiljne teološke probleme i urušavaju imago Dei u ljudskoj ličnosti. Kako se odnositi prema nejednakosti u post-aparthejdskoj Južnoj Africi ili palestinsko-izrailskom konfliktu ili trgovini decom/robovlasničkoj dečjoj prostituciji u Aziji? Ova pitanja ne pružaju mogućnost jednostavnog odgovora i teologizacije. Naročito iz perspektive hermeneutičke teologije potrebno je pažljivo promisliti o ovim problemima.

Postaje sve očitije da su biblijski tekstovi od antičkog perioda prolazili kroz proces reinterpretacije, odgovarajući na izmenljive uslove. U trenutnim hermeneutičkim krugovima normalno je govoriti o: čitanju iz teksta (istorijsko-kritička egzegeza), čitanju unutar teksta (literarna analiza) i čitanju ispred teksta (kontekstualni pristup). Ništa od ovog se ne može posmatrati kao neupitno u postkolonijalnoj hermeneutici. Oni su međusobno komplementarni i svaki ozbiljan tumač mora prvenstveno razmatrati istoriju teksta pre nego što se pozabavi literarnom analizom i aktualizovanjem. Veoma interesantna oblast za iščitavanja u tekstu i ispred teksta je rastuća svest da nijedan tekst ne poseduje neutralnost u smislu istorije tumačenja; te je stoga sasvim opravdano za savremene čitaoce da se pozabave delikatnim vežbama dekontekstualizacije i rekontekstualizacije, pa čak i resemantizacije, kako bi dotakli najosetljivija pitanja. Tačnije, tekst nekada biva radikalno reinterpretiran u cilju odgovaranja na suštinske egzistencijalne potrebe recipijentskih zajednica. Čitanja sa ljudima iz najnižih oblika društvene organizacije, koja su sve popularnija na južnoj hemisferi, teže naglašavanju neophodnosti postkolonijalnih hermeneutičkih pristupa.

Literatura: M. Prior, The Bible and Colonialism: A Moral Critique, Shefeld 1999; G. O. West/M. W. Dube, The Bible in Africa: Transactions, Trajectories and Trends, Leiden/Boston/Köln 2000; R. S. Sugirtharajah, The Bible and the Third World: Precolonial, Colonial and Postcolonial Encounters, Cambridge 2001; M. W. Dube i dr. (eds.), Postcolonial Perspectives in African Biblical Interpretations, Atlanta 2012.

 

Izvor: Leksikon biblijske egzegeze, prir. R. Kubat i P. Dragutinović, Beograd: Biblijski institut i Službeni glasnik,  326–328.