Događaj Crkve dejstvuje (to jest konstituiše delatnu realnost) onda kada nastavlja način (životnu dinamiku) ovoploćenja Božijeg, odnosno onda kada u sebe integriše plot sveta (materiju, naučno poznavanje materije, osećaj za lepotu materije, aktualnu ljudsku civilizaciju i njene istorijske proizvode: jezik, umetnost i tehnologiju). Šta zapravo znači da događaj Crkve u sebe integriše plot sveta? Znači da odvaja plot sveta od autonomije individualne upotrebe i preobražava je u zajedničarenu realnost ljubavnog-evharistijskog odnosa.
Ukoliko se to događa sa sveukupnom ploti stvorenog sveta, potčinjenom propadljivosti i smrti, ukoliko mrtvonosna plot može da se preobrazi u način ostvarivanja slobodnog i neograničenog života, zašto da ne zaključimo da integracija može da obuhvati i prirodnu (nagonsku) religiju? Ukoliko crkveni preobražaj smrti u život nije naprosto intelektualna konstrukcija i polazište individuocentričnih psiholoških izvesnosti, već nada koja kao zajedničareno poverenje čini ipostas onih stvari na koje se nadamo, kao i iskustvenu potvrdu („proveru“) stvari koje ne vidimo, zašto bismo iz ove integracije i preobražaja izuzimali nagonsku religioznost čoveka?
Religioznost je prirodni nagon, instinktivna potreba čovekove prirode, koja je često izvan kontrole logike i rasuđivanja. Mogli bi je uporediti sa nagonom gladi, to jest potrebom za samoodržanjem kroz uzimanje hrane (što je stožer biološkog postojanja), ili sa reproduktivnim nagonom, to jest sa instinktom koji je u službi produženja vrste.
Učešće u događaju Crkve ne ukida uzimanje hrane, ne uništava glad ili zadovoljstvo uživanja u ukusu, kao što ne ukida zadovoljstvo opštenja muškarca i žene, radost erosa i rađanja dece. Učešće u zajedničkom podvigu za cilj ima da individualni događaj pretvori u zajedničareni događaj: uzimanje hrane u zajedničarenje u hrani, reproduktivno spajanje u ikonizaciju odnosa između Hrista i Crkve – individualno preživljavanje u saprožimanje života, nužnost samoodržanja i ovekovečenja individue u samoprevazilaženje i ljubavno samoprinošenje.
To je „tajna“ Evharistije, to je i „tajna“ Braka. Reč „tajna“ u Crkvi označava svaki događaj koji (ne konceptualnim, već obrednim jezikom, jezikom participacione dramaturgije) projavljuje crkveni način postojanja – projavljuje (kao ipostas onoga na šta se nadamo) da „su pobeđeni zakoni prirode“, da se odrednice-nužnosti prirode preobražavaju u slobodu ljubavnog zajedničarenja u životu.
Ukoliko je, dakle, Evharistija tajna koja u crkveni način integriše prirodnu potrebu za samoodržanjem, a Brak tajna koja u isti način integriše prirodnu potrebu za seksualnošću – koja tajna bi mogla da u Crkvu integriše prirodnu potrebu čoveka za religijom?
Na jeziku hrišćanske literature i bogosluženja, sveukupni događaj Crkve – Crkva u svakoj svojoj projavi – naziva se takođe tajnom. Crkva je ostvarenje i projava Trojičnog načina postojanja. Taj način ostvaruje se i projavljuje sabiranjem „tela“ Crkve u cilju svake pojedinačne svetotajinske radnje, a na prvom mestu na večeri Evharistije. Evharistijsko integrisanje čovekove hrane-života rekapitulira način upućenosti svakog segmenta života na Oca, a svaki segment života integriše se u događaj Crkve kao ljubavna upućenost.
Prema tome, možemo se usuditi i konstatovati (uz napomenu da je jezik nemoćan da u potpunosti označi egzistencijalno iskustvo): Crkva je tajna u onoj meri u kojoj na svaki segment svoga života prenosi način Evharistije. Okupljanje episkopâ, koje iako nije po definiciji crkveni Sabor, to postaje onda kada funkcioniše tako što otelovljuje način Crkve. Slikarsko platno postaje crkvena Ikona onda kada njen stil i tematika dopuštaju da ona bude u službi „uzlaženja“ posmatrača „do prvolika“ [originala], u službi ličnog odnosa. Kancelarijsko organizovanje aktivnosti i potrebâ određene episkopije postaje crkveno onda kada je u službi ljubavnog prinošenja (a ne kada je njen prioritet efikasnost u poslovima).
Mogli bismo na osnovu rečenog da zaključimo da je „tajna“ koja prirodnu potrebu čoveka za religijom integriše u Crkvu, zapravo, Evharistija: način konstituisanja sveukupnog crkvenog života. Otuda eventualna religizacija događaja Crkve postaje neposredno i najpre uočljiva na mestu gde se savršava Evharistija, kao i pri samom savršavanju Evharistije: lako postaje uočljivo da li se Ikone, dramaturgija, pevanje, poezija himni i osvetljenje prostora „uznose“ kao i hleb i vino, ili se autonomizuju sa ciljem da budu u službi individualnog stvaranja utisaka, individualne emocionalne stimulacije i individulnog traženja „spasenja“.
Crkva (to jest telo sačinjeno od laika koje je konstituiše) nije oklevala da u sebe integriše elemente religije i utelovi ih u sopstveni način postojanja i života. Preuzela je izvestan religijski vokabular, odnosno pojmove kao što su: otkrovenje, bogosluženje, zakon, zapovesti, žrtva… Preuzela je praktične stvari kao što su: post, molitva, uzdržanje, kolenopriklonjenje… Simvoličke forme kao što su: krštenje u vodi, pomazanje uljem, tamjan, liturgijske odežde, sasudi…. i još mnogo toga drugog. Crkva je sve to preuzela [integrisala] menjajući preuzetom smisao i ulogu: preobražavajući upotrebu u odnos, individuocentrične ciljeve u prioritet ljubavnog zajedničarenja, juridički karakter u poziv na samoprevazilaženje i samoprinošenje. Na prethodnim stranicama razasuti su pokušaji da se locira i iskaže novi sadržaj koji u Crkvi poprimaju mnoge od ranije pomenutih reči i praksi.
Crkva i religija su dve realnosti – nekompatibilne i neuskladive – kao što su život i smrt, sloboda i nužnost, eros i sebičnost. Prostora za kompromis nema i jedna realnost pobija drugu. Crkva, međutim, blagoveštava uklanjanje nepremostivih suprotnosti, iskustveno potvrđuje da je razrušen „pregradni zid“, da smrt može biti pretvorena u život, da nužnost može da donese plod slobode – dovoljno je da se uhvatimo u koštac sa sebičnošću. Pokretač prevazilaženja svake suprotnosti je ekstatična [istupajuća] ljubav, istinski eros koji je i način istinskog (Trojičnog) postojanja – uzročno načelo svega postojećeg. Ukoliko čovek uspe da odbaci i samu pretenziju postojanja i života njegove individue, prepuštajući se ljubavi Očevoj, tada nestaje i suprotstavljenost između smrti i života, nužnosti i slobode.
Religija je nagonska sebičnost, a Crkva podvig slobode od sebičnosti. Bez nagonske sebičnosti svojstvene prirodi, ne bismo znali ni za podvig slobode od prirode, ne bi nam bila poznata ličnost kao ipostas slobode. To znači da bi bez instinktivnog nagona za religijom crkveni podvig odustajanja od religije ostao bezipostasan [nepostojeći]. Kažemo podvig, što podrazumeva i neizbežni neuspeh i promašaj cilja podviga. Verovatno iz tog razloga, mogućnost ali i dinamika religizacije prati događaj Crkve na Njenom istorijskom putu – trajno je iskušenje, skandal [kamen spoticanja], ali takođe i polje ispitivanja slobode.
Sa pšenicom raste i kukolj – sve do žetve. Svaki pokušaj „čišćenja“ nosi opasnost da se sa korovom iščupa i pšenica. Tek će se žetvom definitivno odvojiti sebičnost od erosa, kako bi sloboda postala neizmenljiva.
Izvor: Hristo Janaras, Protiv religije, Sevastijan pres – Los Anđeles Interklima-grafika – Vrnjci 2019, str. 217-220.
Prevod: Bojan Radičević
