Mural u Savamali (Beograd)
Crkva ne može da se poistoveti ni sa jednim političkim poretkom, pa ni sa demokratskim, koji je postao „mit“ i ideal sveta. Ona je svoje institucije, u svim epohama, manje ili više, prilagođavala svetovnim, istovremeno stalno naglašavajući svoju različitost i posebnost u odnosu na njih. Biti u svetu, a ne biti od sveta je antinomija koja se stalno manifestuje u životu Crkve. Crkveni život je na izvestan način dramatičan i pun napetosti između zakona i ljubavi, „starog“ i „novog“, institucionalnog i harizmatskog. Za razliku od svetovnih, crkvene institucije nemaju razlog svog postojanja u sebi i po sebi. Njene institucije su elastične i fleksibilne, „ikonične“ i uvek u stalnom nastajanju i nestajanju. Svaka Liturgija oslobađa ljude krutog institucionalizma i konstitucionalizma – robovanja zakonu.
U Evropi je prvobitni odnos Crkve i demoktarije stajao u znaku obostranog odbijanja i odbacivanja. Danas se pak sve hrišćanske crkve zalažu za „demokratizaciju društva i države“ i protive se svim oblicima totalitarizma. Pravoslavna i Rimokatolička crkva se istovremeno opiru svim zahtevima (spolja i iznutra) za „demokratizacijom Crkve“ ističući kako je ona „jerarhijska“ a ne „demokratska“. Spoljašnji zahtevi za demokratizacijom Crkve od strane političkih centara moći motivisani su nastojanjem da se i ona uključi i funkcionalizuje u „kodove“ demokratske ideologije. Unutarcrkveni zahtevi motivisani su težnjom da Crkva imitira svetovni poredak. Ta „demokratizacija“ podrazumeva i aktivno učešće laika u crkvenoj upravi i sveukupnom životu Crkve što je posledica poremećenog odnosa na relaciji sveštenstvo-vernici. Sukob klirokratskog i demokratskog načela u Crkvi ima nesagledive negativne posledice.
Između crkvenog i demokratskog poretka postoje neke suštinske razlike: 1. Crkva nije samo ljudska zajednica, već bogočovečanska. Ona razume čoveka kao relaciono biće i Boga kao čovekovo druga ja, koji je aktivni subjekat u istorijskom procesu. Demokratski poredak je utemeljen na izrazito antropocentričnoj metafizici i antropologiji, i na „umskom pravu“ (Habermas). Crkvom ne upravlja narod već Bog. U njoj život ne zavisi od „većine glasova“, premda se ponekad neke odluke i tako donose. Sve što je crkveno nije „vlasništvo“ naroda ili sveštenstva već samog Boga. 2. Za Crkvu je temelj svake vlasti Bog, a za demoktariju „volja naroda“. 3. U Crkvi, uslovno rečeno, vlast se prostire „odozgo“ na dole, a u demokratiji „odozdo“ na gore. Zato crkveno uređenje ima izveasnu piramidalnu strukturu i podseća spolja na polu- apsolutističku monarhiju. To ne uklanjaju ni tzv. „sinodalne strukture“ i „odbori“. Ako bi se i dopustilo da vernici sami biraju sveštenike i episkope, sam izbor ih ne bi činio sveštenicima i episkopima. Crkvena vlast svoj legalitet i legitimitet zadobija isključivo hirotonijom (rukopoloženjem). 4. Crkvena vlast je „vlast ljubavi“ i „služenja“, a demokratska „jurisdikcijska“, tj. vlast kao moć vladanja nad drugima u skladu sa zakonom. 5. Crkva ostaje verna načelu „jedinstva vlasti“ (vlast Crkve), a demokratija je nezamisliva bez načela „podele vlasti“ (zakonodavna, izvršna i sudska). 6. Crkva sebe samorazumeva kao blagodatni organizam a nikada kao pravnu instituciju. Pravo se u Crkvi koristi kao u medicini hirurgija (kao poslednje sredstvo da se spase život i reši problem). Demokratski poredak nužno pak podrazumeva pravnu državu.
Crkvena i demokratska vlast su po svojoj prirodi dve različite vlasti, neprimenjive jedna na drugu. Njihov odnos ne treba da bude ili-ili već i-i. Iako Crkva nije ,,demokratska“, ona nema nijedan razlog a da na političkom planu ne podrži sve društvene subjekte koji se zalažu za državu utemenjenu na pravdi, pravu, koja štiti ljudska prava i slobode, unapređuje kulturna dobra, tehnički i tehnološki razvoj, sprečava sve oblike nasilja i diskriminacije, smanjuje jaz između bogatih i siromašnih. Demoktarski poredak omogućava Crkvi da slobodno vrši svoju misiju u svetu i istovremeno joj ne dopušta da podlegne iskušenju političke moći. Pored podrške od Crkve se očekuje i da „demistifikuje“ demokratiju, tj. da joj odriče apsolutno važenje i značenje. Reforma i demokratizacija Crkve ne, ali reforma u Crkvi i „hristijanizacija“ crkvenih institucija i vaspostavljanje međuzavisnosti svih crkvenih službi i ravnoteže na relaciji jedan-mnogi danas je za Crkvu imperativ. Jedino tako bezlični odnos pretpostavljeni-potčinjeni neće trijumfovati nad ličnim, blagodatnim odnosima otac-sin. Svim čalanovima Crkve potrebna je sloboda u Crkvi a ne sloboda od Crkve, participacija u „vlasti Crkve“ a ne traženje vlasti nad Crkvom. Jerarhijski poredak ne traba tumačiti, kao što to mnogi čine, kao subordinaciju, podređivanje i potčinjavanje jer to Crkvu pretvara u „kasarnu“ i totalitarni kolektiv.
Izvor: Radovan Bigović, Crkva u savremenom svetu, Beograd: HKC – Službeni glasnik, 2010, 31–34.
