Otuđena institucija ili ikona Carstva

Uloga i mjesto SPC u našem društvu je važna i aktuelna tema. Toj temi je posvećen tekst Vladimira Cvetkovića Da li je SPC otuđena institucija. Ovaj tekst donosi nekoliko teza na koje je potrebno detaljnije obratiti pažnju.

Autor na početku postavlja pitanje da li SPC, poput ostalih državnih institucija, može da bude otuđena od partikularnih grupa koje, koristeći njene resurse, rade na postizanju sopstvenih ciljeva koji nisu u interesu Crkve. Kao prvo, pogrešno je posmatrati SPC kao tek jednu od državnih institucija, budući da njena uloga, kao pomjesne Crkve, visoko nadilazi državni institucionalni okvir. Svakako da pojedinci ili grupe koji pripadaju Crkvi mogu da zloupotrijebe svoj položaj da utiču na poteze koji su protivni biću Crkve. Ali to ne znači da time Crkva postaje otuđena institucija i svedena na sredstvo za postizanje partikularnih ciljeva. Utisak je da autor posmatra SPC isključivo kao društvenu instituciju izuzimajući iz vida da ona vrši svoju misiju ikonizujući Carstvo Božije koje se opituje na svakom evharistijskom sabranju.

Govoreći o odnosu država regiona prema SPC autor kaže da taj odnos u velikoj mjeri određuje način na koji ona zastupa „svoj interes“ a to je „stupanje ljudskog roda i tvorevine u zajednicu s Bogom.‛’ Interes ili bolje rečeno, zadatak i misija Crkve je prinos svijeta i čovjeka Ocu, kroz Hrista u Duhu Svetom. Način ostvarenja tog zadaatka nije određen zakonom niti bilo kakvim odnosom države prema Crkvi, nego se on vrši i ostvaruje svetotajinski, u liturgijskom zajedničarenju Boga i čovjeka.

Neprijateljski odnos pojedinih država prema SPC (Crna Gora, Makedonija i separatisti na Kosovu), po Cvetkovićevom mišljenju, dovodi do toga da SPC, odgovarajući na takav odnos dobija ulogu „političke religije“ i time se otuđuje od svoje izvorne misije i uloge. Ako se osvrnemo na istoriju Crkve vidjećemo da ona obiluje primjerima neprijateljskog stava države prema njoj, koji je često dovodio do strašnih progona hriišćana. U tim uslovima Crkva se nije pretvarala u „političku religiju“, niti se prilagođavala državnim zakonima nego je nepokolebljivo stajala u svom ispovijedanju i tada davala svoje najljepše plodove. Različit odnos neke države prema SPC dovodi do određenog odgovora i, uslovno govoreći, određenog „stava“ Crkve ali to ne znači da time Crkva nužno iznevjerava svoju misiju i pretvara se u političku religiju i ideološku instituciju. Uostalom, Crkvu čini i narod koji živi u datim društvenim i (geo)političkim okolnostima i ponekad glas Crkve može da dobije „politički“ ton što ne vodi nužno ka političkoj funkcionalizaciji njene misije. Pojedinačni istupi crkvenih klirika ili vjerujućih članova Crkve, ne znači da Crkva postaje politički instrument u rukama neke političke grupacije.

Autor dalje iznosi tezu da SPC u javnom prostoru Srbije i Republike Srpske „najčešće igra ulogu građanske religije, koja se ogleda na njenom učešću u određenim državnim komemoracijama, poput obeležavanja godišnjica od ratova, ustanaka ili stradanja, čime se ovim sekularnim događajima daje religijski karakter požrtvovanosti.„Da li to, po autoru, znači da se uloga SPC u Srbiji i Republici Srpskoj iscrpljuje kroz učešće u državnim komemoracijama i obilježavanjima značajnih datuma iz istorije. A šta je sa njenim bogoslužbenim i svetootajniskim djelovanjem koje je od primarnog značaja kad se govori o prisustvu Crkve u društvu i državi? Prisustvo Crkve na sekularnim događajima može da „doprinese legitimitetu države“ ali time ne ugrožava svoju misiju, kako to zaključuje Cvetković.

On ukazuje i na štetnost bilo kojeg oblika nacionalizma po misiju Crkve i njenu ulogu u društvu. Tačno je da su nacionalizam i etnofiletizam pojave koje su strane prirodi Crkve i koje ugrožavajunjenu sabornost, kao jedno od osnovnih njenih svojstava. Međutim, istorijske okolnosti su dovele do toga da su određene Pomjesne Crkve dobile u svom nazivu predznak koji sugeriše na nacionalnu pripadnost najvećeg dijela njenih članova. No, one time ne postaju nacionalne Crkve. Na primjer, SPC, kao kanonska Crkva u Crnoj Gori nije nacionalna Crkva, tj. Crkva jedne nacije (u ovom slučaju srpske). Potvrda toga jeste upravo činjenica da u Crnoj Gori postoji značajan broj onih koji se izjašnjavaju nacionalno kao Crnogorci a osjećaju i potvrđuju pripadnost SPC. Upravo zato što je SPC autentična i istinska Crkva na ovim prostorima, vršeći svoju misiju na autentičan i ispravan način, ona svjedoči prisustvo Carstva koje postaje pričasno vjernicima ma kojoj naciji oni pripadali. A pokušaji upotrebe crkvene institucije zarad političkih ili drugih ciljeva u samom startu postaju anti-crkveni, suprotni njenom biću i prirodi i kao takvi sami sebe osuđuju na neuspjeh.

SPC ne služi srpskom nacionalizmu, ona svjedoči duhovnu tradiciju Hrišćanske crkve, privodi ljude Bogu, priziva na jedinstvo onda kada svjedoči Hrista u Kome su svi jedno i u Kome nema Judejina ni Grka (Gal. 3,26). Često oni koji SPC zamjeraju etnofiletizam zbog prefiksa „srpski“ u njenom nazivu, kao da namjerno zanemaruju činjenicu da je naša Pomjesna Crkva višenacionalnai da je odlikuje vaseljenskost. Na nama je da svojim trudom na ostvarenju misije Crkve doprinesemo borbi protiv etnofiletizma i svakog oblika vjerskog nacionalizma.

Na kraju teksta, autor se okreće temi susreta Crkve sa savremnim izazovima pred kojim stoji hrišćanska porodica i brak, kao i društvo u cjelini. U tom kontekstu on kaže da Crkva u suočavanju sa savremenim izazovima ili poziva na povratak društvenima modelima iz prošlosti, ili na njihovu primjenu u sadašnjosti, što je metod koji Cvetković karakteriše kao fundamentalizam ili konzervativizam. Ne možemo da se složimo sa ovakvim stavom jer pozivanje i podsjećanje na društvene modele u prošlosti nemaju karakter fundamentalizma i konzervativizma ukoliko su ti modeli osveštani vjekovnim crkveno-predanjskim duhom.

Kada je, na primjer, u pitanju odnos prema homoseksualizmu, Crkva će naravno da osudi taj grijeh kao uopšte svaki grijeh, ne osuđujući i ne odbacujući a priori nosioce tog grijeha, nego naprotiv, pozvaće ih na pokajanje. Njihovo ostajanje u odbrani i propagiranju te pošasti i pri tom zahtijevanje da se to prihvati kao normalna pojava i vrijednost, prosto je nemoguće. Sveto Pismo jasno kaže: Ne varajte se: ni kurvari, ni idolopoklonici, ni preljubočinci, ni adžuvani, ni muželožnici, ni lupeži, ni lakomci, ni pijanice, ni kavgadžije, ni hajduci, carstvo Božije neće naslediti (1Kor. 6, 9–10). Ova jevanđelska riječ je vječna, nepromjenjiva i temelj je crkvene propovijedi i njenog odnosa prema devijantnostima o kojima je riječ.

Nejasno nam je zašto autor smatra da je pozivanje na tradiciju „strah pred savremenošću.“ Pozivajući se na osveštanu tradicuju (Predanje), Crkva se „poziva“ na Hrista koji je uvijek savremen i uvijek isti, juče danas i dovijeka (Jevr. 13, 8). Cvetković je u pravu kada kaže da „adekvatan hrišćanski pogled na seksualnost mora da uključuje svest o tajni ljudskog bića, stvorenog po obrazu Božijem, čime se kompleksnost ljudskih veza ne da svesti na ljudsku seksualnost i prosuđivati jedino na osnovu nje.“ Ali potrebno je naglasiti da je jedini adekvatan hrišćanski pogled na seksualnost čovjeka onaj koji se zasniva na biblijsko-svetootačkoj hrišćanskoj antropologiji u čijem središtu je učenje o čovjeku kao ikoni Božijoj.

Na ovom mjestu Cvetković iznosi jednu tvrdnju koja je više nego sporna: „Pri promišljanju seksualnosti, što uključuje i istopolne veze, ne treba smesti sa uma Božiji poziv ljudima da slede različite puteve.“ Da li je jedan od tih „različitih“ puteva i prihvatanje kao normalnih istopolnih veza i brakova? U nekom novom „liberalnom i demitologizijućem“ bogoslovlju možda i jeste, ali je sotiriolški značaj takvog „bogoslovlja“ upitan. Crkva i crkveno predanje se ne otuđuju pozivanjem na tradiciju i ukazivanjem na pogubnost seksualnih devijantnosti, već se od Crkve otuđuju oni koji te devijantnosti brane kao izbor dostojan čovjeka.